گزارش سفر ترکمنستان
پایگاه خبری اولکامیز – آنادردی عنصری: اخیرا به دعوت انستیتو ملی نسخ خطی وابسته به آکادمی علوم ترکمنستان و به منظور شرکت در کنفرانس علمی به عنوان پیش درآمد مراسم سیصدمین سال تولد مختومقلی فراغی که در عشقآباد برگزار می‌شد، سفری به کشور ترکمنستان داشتم. این مسافرت علمی در معیت دوست محقق و روزنامه‌نگارم جناب آقای حمیدحاجی کمی انجام شد. ما از روز شنبه سوم تیرماه تا هفت تیر مهمان آکادمی علوم تۆرکمنستان بودیم. در این ارتباط گزارش سفری تنظیم کردم که تقدیم می‌شود. لازم به یادآوری است که مراسم سیصدمین سال تولد شاعر ملی ترکمن در سال آینده میلادی ۲۰۲۴ به صورت بین‌المللی در عشقآباد برگزار خواهد شد.
روز اول. شنبه سوم تیر ماه
ساعت هفت صبح به گمرک باجگیران رسیدیم. ساعت هشت‌ۇ‌سی دقیقه کارهای گمرکی انجام شد. برخورد کارکنان گمرک بسیار محترمانه بود. پس از انجام تشریفات اداری معمول به گمرک ترکمنستان وارد شدیم. در این قسمت هم تشریفات گمرکی انجام شد. پیش از اتمام امور اداری، نماینده‌ی آکادمی علوم ترکمنستان به دنبال ما آمده بود. استقبال خوبی به عمل آورد. از گمرک ترکمنستان نیز گذشتیم. سوار ون آکادمی شدیم و در معیت راهنما به سوی عشقآباد حرکت کردیم.
پس از حدود نیم ساعت طی مسیر در مجلل‌ترین هتل عشقآباد موسوم به هتل غاراغوم Gara Gum برایمان اتاق‌های یک نفره رزرو شده بود. مستقر شدیم و پس از استراحت و رفع خستگی برای صرف ناهار به رستوران هتل وارد شدیم. تا شب چند تن از اعضاء آکادمی علوم به دیدارمان آمدند و درباره‌ی برنامه‌های چند روز آتی با ما صحبت کردند. افزون بر ما دو نفر که از ایران آمده بودیم، مهمانانی از کره جنوبی ، الجزایر، عراق، ترکیه، هندوستان، کشمیر، قبرس، قرقیزستان، ازبکستان، آزربایجان و گرجستان در هتل اقامت داشتند.
روز دوم. یکشنبه چهارم تیر ماه
برای روز دوم بازدید از شهر تاریخی نسا که در زبان ترکمنی نوسای Nusaý تلفظ می‌شود برنامه ریزی شده بود. صبح بعد از صرف صبحانه به اتفاق همراهان و نمایندگان آکادمی علوم و تعدادی فیلمبردار و خبرنگار از شبکه‌های تلویزیونی ترکمنستان به سوی شهر تاریخی نسا / نوسای حرکت کردیم. دو تن راهنما به بازدید کنندگان درباره‌ی حفاری‌های انجام شده در محوطه‌ی تاریخی شهر نسا و یافته‌های باستان‌شناختی به تفصیل توضیح می‌دادند. یک نفر به زبان روسی و یک نفر هم به زبان ترکمنی.
قلعه‌ی نوسای در محوطه‌ای به مساحت چند هکتار احداث شده بود. بنا به گفته‌ی راهنمایمان ، شهر ، محل اقامت شاهان اشکانی بوده است. درون قلعه تالار هایی برای بازدید های پادشاهان و تشریفات سلطنتی و از جمله آتشکده‌ای طراحی شده بود. حصار بیرونی قلعه و مقر های دیدبانی آن با فواصل معین از یکدیکر کاملا مشهود بود.
افزون بر گروه ما گروه‌های دیگری نیز از توریست‌های خارجی در حال بازدید از محوطه بودند. خبرنگاران شبکه‌های تلویزیونی عشقآباد مشتاقانه از مهمانان بازدیدکننده از جمله حمیدحاجی و من مصاحبه ضبط می‌کردند.
وقت عصر نیز از موزه ملی ترکمنستان و موزه ملی قالی بازدید داشتیم. در آنجا نیز از مهمانان مصاحبه تلویزیونی ضبط کردند.
وقت غروب که به هتل بازگشتیم مسئولین آکادمی درباره‌ی برنامه‌های فشرده‌ی فردا – دوشنبه – که در حقیقت اولین روز هفته محسوب می‌شد و چگونگی برگزاری کنفرانس با مهمانان صحبت کردند. و درباه‌ی اجرای سخنرانی‌ها هماهنگی‌های لازم را انجام دادند.
روز سوم. دوشنبه پنجم تیرماه
صبح پس از صرف صبحانه به سوی محل کنفرانس که در سالن اجتماعات دانشگاه دولتی مختومقلی برگزار می‌شد عزیمت کردیم. از قرار روز پُرکاری را در پیش داشتیم. برنامه‌ی سخنرانی‌های کنفرانس در کتابچه‌ای قید شده بود. کتابچه به سه زبان تۆرکمنی، انگلیسی و روسی به طرز زیبایی تنظیم شده بود. مطابق برنامه، کنفرانس در دو نوبت برگزار می‌شد. در نوبت اول با عنوان ( نشست عمومی ) ، تعداد ۹ نفر سخنران از کشور های مختلف در موضوعات مرتبط با پژوهش‌های مختومقلی‌شناسی – به صورت آنلاین و حضوری- به ایراد سخن پرداختند. من نیز از جمله سخنرانان اصلی این نشست عمومی بودم. من درباه‌ی سال تولد مختومقلی فشرده‌ای از یافته‌های پژوهشی‌ام را مستند به منابع تاریخی ِ دوره‌ی افشاری و زندی در مدت زمان حدودا پانزده دقیقه ارائه دادم . به نظر می‌رسید سخنرانی‌ام توجه برخی از حاضران را به خود جلب کرده است.
پس از پایان سخنرانی‌های نشست عمومی و پس از صرف ناهار و استراحت کوتاه ، بعدازظهر ، سائر سخنرانان اعم از مهمانان و میزبانان در کارگروه‌های پنجگانه سازماندهی شده و در مراکز علمی مختلف به ایراد سخنرانی و ارائه‌ی مقاله پرداختند. همسفرم جناب حاج‌حمید کمی در کارگروه چهارم در محل دانشکده دولتی فرهنگ ترکمن مقاله‌اش را ارائه داد. من هم در نشست کارگروه سوم که در سالن اجتماعات آکادمی علوم ترکمنستان برگزار شد به عنوان مهمان حضور داشتم.
هریک از نشست های کارگروه‌های پنجگانه، مرتبط با آفرینش شعری مختومقلی با یک عنوان موضوعی مشخص شده بود. از جمله :
* مختومقلی و ادبیات خاور زمین
* جهان شعری مختومقلی
* مختومقلی و زمانه‌اش
و …
بخش سوم و آخرین قسمت کنفرانس با ارائه و استماعِ گزارش ِ کار توسط رؤسای کارگروه های تخصصی ِ پنجگانه به کار خود پایان داد. دبیر جلسه نیز با ابراز رضایت از برگزاری مؤفقیت‌آمیز کنفرانس، ضمن تشکر از مهمانان و شرکت کنندگان با اظهار امیدواری ِ برگزاری مؤفق کنفرانس بین‌المللی در سال آینده‌ی میلادی، خاتمه‌ی کار کنفرانس را رسما اعلان کرد.
آخرین برنامه‌ی پیش‌بینی شده برای امروز ، بازدید از مرکز فرهنگی ترکمنستان بود. بنایی با معماری مجلل و باشکوه که در قسمت‌های مختلف طراحی و ساخته شده بود. در ورود به محل عمارت دانشجویان با پیشمه و شیرینی به استقبال بازدیدکنندگان آمدند. سپس یکی از مسئولان مؤسسه ضمن ارائه توضیحات درباره‌ی فعالیت‌های فرهنگی – هنری مرکز ، ما را به بازدید از نمایشگاه آثار هنری دعوت کرد. در پایان نمایشگاه یکی از مدرسین مؤسسه، ترانه اپرایی مشهور ( نأمه سن ) از مختومقلی را با صدای رسای خود اجرا کرد که تشویق و کف زدن های ممتد بازدیدکنندگان را در پی داشت. در پایان ما را به سالن بسیار وسیع و مجلل مؤسسه راهنمایی کردند. ارکستر فیلارمونیک ترکمنستان کنسرتی دو ساعته اجرا کرد که الحق خستگی چندین ساعت حضور در جلسات سخنرانی ها را از تن حضار درآورد. اجرای ترانه توسط خواننده مشهور اپرای ترکمنستان آتاگلدی غاریاغدییف و خلق باغشی ، پهلوان حمیدۇف نشان از میزان مهمان‌نوازی برگزارکنندگان برنامه به موقعیت مهمانان و سائر شرکت‌کنندگان داشت.
روز چهارم. سه‌شنبه . ششم تیر ماه
امروز روز استراحت است. از دیشب همسفرم حاج حمید کمی دچار تب‌ۇ‌لرز شد. ظاهرا نتوانسته بود شب خواب راحتی داشته باشد. با هماهنگی با واحد پذیرش هتل متوجه شدم کشیک شبانروزی پزشک و پرستار در درمانگاه هتل مستقر است. بلافاصله با پزشک و پرستار به اتاق حمیدحاجی مراجعه کردیم. معاینات اولیه انجام شد. سرم و دارو های لازم تزریق شد و دستور استراحت داده شد. خلاصه این که بخشی از روز استراحت سه‌شنبه به مریض‌داری سپری شد. خوشبختانه تا فردا صبح که زمان بازگشت بود حال عمومی وی تا حدودی بهبود پیدا کرد. شب یکی از مسئولین آکادمی به ملاقات ما آمد. اطلاع داد که فردا چهارشنبه صبح اول وقت راننده و نماینده‌ی آکادمی جهت بدرقه و مشایعت تا گمرک به هتل مراجعه خواهد کرد.
روز پنجم. چهارشنبه هفتم تیر ماه
حدود ساعت ۹ صبح راننده و نماینده آکادمی آمدند. مهمانان دیگر هم اکثرا حرکت کرده بودند. با تنها مهمان باقی مانده که عراقی بود خداحافظی کردیم و عازم گمرک باجگیران شدیم.
ملاحظاتی چند درباره‌ی سفر ترکمنستان
* آهوان جاده عشقآباد
فاصله باجگیران تا عشقآباد ۳۵ کیلومتر است. جاده‌ای کوهستانی – جلگه‌ای که از کیفیت خوبی برخوردار است. زمان حرکت از گمرک به سمت عشقآباد، یکی از مأموران به راننده سفارش کرد مراقب آهوانی که از عرض جاده عبور می‌کنند باشد. مسافتی طی نکرده بودیم که یک گله آهو – حدود سی رأس – در دو طرف جاده مشاهده کردیم که قصد عبور از عرض جاده را داشتند. آهوان و آهوبچگانی که جست‌ۇ‌خیز کنان به سوی دیگر جاده فرار می‌کردند ، صحنه‌ی زیبایی خلق کرده بود که انسان را تحت تأثیر قرار می‌داد. بی‌اختیار این حس به من دست داد که این غزالان زیبا با حرکات زیبای خود به ما خۇشامد می‌گویند. درعین حال این‌طور به‌نظرم آمد که مراقبت‌های محیط زیستی، شرائط مساعدی برای تکثیر و گردش آزادانه‌ی گله آهوان را دراین جلگه فراهم آورده است.
* هتل غاراغوم
هتل غاراغوم که نام و معماری و لۇگۇیش را از بیابان غاراغوم ترکمنستان به وام گرفته بود هتلی مجلل و پنج ستاره است که در آن برای اقامت هر یک از مهمانان یک اتاق رزرو شده بود. علاوه بر ما مدعوین دیگری از سائر کشورهای جهان در هتل حضور داشتند. معماری و نمای بیرونی و داخلی هتل بسیار مدرن و زیبا طراحی شده بود. نقاشی ها و حجاری های دیوار های داخلی و سرسراهای هتل که عمدتا با الهام از فرهنگ و زیست‌بوم ترکمنی طراحی شده بود شکوه و عظمت دکوراسیون داخلی هتل را دو چندان می‌کرد.
* عشقآباد
هتل غاراغوم در بخش جدید و نوساز شهر قرار دارد. عشقآباد به واسطه‌ی سنگ های ساختمانی سفید رنگ استفاده شده در بنا های بلند مرتبه به شهر سفید مشهور است. عشقآباد را شهری بزرگ و پاک و آراسته با استاندارد های محیط زیستی بالا دیدم. ترافیک کم، خیابان های عریض، فضا های سبز بسیار وسیع، بناهای نوساز سفید رنگ و شهری بدون دود و آلودگی که حتی برای مصرف سیگار در آن محدویت هایی برقرار کرده بودند.
* کادر های آکادمی
در مدت پنج روز اقامت در هتل، همه روزه با تعدادی از اعضاء آکادمی برخورد داشتیم. اکثریت این کارمندان نیز از نظر سنی جوان و بین چهل تا پنجاه‌ۇ‌پنج سال به نظر می‌رسیدند. دو ویژگی در این افراد نظرم را جلب کرد:
اول ، برخورد محترمانه و بسیار مهمان‌نوازانه. دوم ، میزان سواد زبانی این جوانان که برایم بسیار جالب بود. این جوانان که در عین حال دستی در پژوهش علمی نیز داشتند افزون بر دو زبان ِ ترکمنی و روسی به زبان های انگلیسی و فارسی و عربی و اردو نیز مسلط بودند. از این رو در ارتباط‌گیری با مهمانان که از محیط های زبانی و فرهنگی متفاوت آمده بودند مشکلی نداشتند.
* سخنرانی من
من در نشست عمومی جزو سخنرانان اصلی بودم. موضوع سخنرانی‌ام درباره‌ی سال تولد مختومقلی بود. در سخنرانی، من با استناد به بعض رویداد های ذکر شده در منابع تاریخی و ارتباط بعض اشعار فراغی با این رویداد ها استدلال کردم که به احتمال قوی شاعر ملی تورکمن در سال ۱۷۲۴ متولد شده است. در این رابطه به خشکسالی روی‌داده در زمان مرگ نادرشاه اشاره کردم. نیز ارسال دو فقره نامه توسط احمدشاه درانی به عنوان خوانین ایل گوکلان اشاره کردم. به چۇودورخان نیز اشاره‌ای داشتم. بعد از سخنرانی و در فرصت استراحت ، چند تن از افراد مسن به دیدارم آمدند و رضایت خود را از محتوای علمی ِ سخنرانی و خلاقیت من در مواجهه با موضوع مرتبط اعلان داشتند. به نظرم آمد که سخنرانی محکم و مستدل من بر اذهان برخی محققین ترکمنستانی تأثیر خوبی داشته است.
* روابط فرهنگی دو کشور
بر این باورم که گسترش و تعمیق روابط فرهنگی – علمی دو کشور قطعا به سود دو طرف خواهد بود. زیرا که ارتباط متقابل، شناخت ِ بیشتر و دوستی و صمیمیت بیشتر را سبب می‌شود. دو کشور از اشتراکات فرهنگی بسیار غنی و دیرینه برخوردارند. همین اشتراکات می‌تواند بستر مساعد ِ ارتباط نزدیک و صمیمی و پُربار گروه های آکادمیک دو طرف را فرام آورد. همان‌طور که در زمینه‌ی گسترش ارتباطات اقتصادی ، هیئت هایی از طرفین با یکدیگر تعامل دارند انتظار این است که ارتباط فرهنگی – علمی نیز با رفت‌ۇ‌آمد هیئت های فرهنگی طرفین گسترش یابد. اشتراکات زبانی و فرهنگی و وجود آرامگاه مختومقلی و دولت‌محمد آزادی در ایران می‌تواند در تعمیق این روابط مؤثر باشد.
* بازگشت به میهن
روز بازگشت و در مسیر جاده‌ی باجگیران مجددا شاهد گله‌های آهوان بودیم که از دو طرف جاده به سوی دیگر آن در جست‌ۇ‌خیز بودند. به نظرم آمد که گله‌ی آهوان این بار برای مشایعت ما در اطراف جاده حضور داشتند.
گنبدکاوس. دوشنبه نوزدهم تیر ماه ۱۴۰۲
منبع – فصلنامه دانش صحرا شماره چهارم
www.ulkamiz.ir
