نقش کارگران در انقلاب ۵۷، با تمرکز بر شوراهای کارگری و دموکراسی

پایگاه خبری اولکامیز – گزینش از / عظیم قرنجیک : شوراهای کارگری یکی از دستاوردهای مهم انقلاب ۱۳۵۷ در ایران بود. شوراها بیانگر بخشی از رادیکالیسم مردم عادی تلقی می شدند که تفسیر انقلاب ایران به مثابه انقلاب ایدئولوژیکی را زیر سوال می برد.

شورا برای کارگران، تجلی سازمان یافته میل به اعمال کنترل بر فرآیندهای تولید و اداره امور بود. نظم شورایی در پنج تا شش ماه پس از انقلاب استقرار یافت.. ولی واقعیت این است که – شوراهای کارگری- … پس از مدتی نسبتاً کوتاه بنا به عللی، تضعیف و استحاله یافتند. چرا که در زمانهای مختلف، بخش های مختلف دولت نگرش های مختلفی در باره شوراها ابراز می کردند. چنان که ، گاهاً دولت وقت قاطعانه با شوراها و مفهوم مشارکت مخالف بود…

اما در عوض از تاسیس سندیکاها حمایت می کرد. بخش معروف به خط امام، خواستار ادغام کارگران در دولت اسلامی بود…. فرقه حجتیه اعتقاد داشتند که مفهوم واقعی شورا با اسلام مغایرت دارد… و شوراها به عنوان نهادهای قدرت از پایین، غیراسلامی تلقی می شدند…و این یکی از علل مهم اختلاف آنها با آیت الله خمینی و آیت الله طالقانی، یکی از روحانیان مشهور و حامی جدی شوراها به حساب می آمد.

کارگران و فعالان شورایی درک های متفاوتی از شوراها داشتند. گاهی همه مفاهیم (چهار مفهوم رایج در گفتمان شوراهای کارگری در ایران- دوران انقلاب۵۷- کنترل کارگری، اداره یا مدیریت، نظارت و دخالت) را یک جا به کار می بردند؛ ولی به طور کلی سه مفهوم در تفکر آنها برجسته ماند.مفاهیم شورا از نگاه کارگران ایران عبارت بود از؛ “نمایندگی کارگری”، “نمایندگی عمومی”، و “سازمان نظارت و کنترل

شوراها آنقدر دوام نیاوردند که چشم اندازی تئوریک برای آینده خلق کنند و هرگزاین فرصت را نیافتتد که به عنوان یک نیروی سیاسی متحد در جامعه عمل کنند. این امر بدون تردید یکی از کاستی های اصلی جنبش بود.

برای برخی از کارگران، مفهوم شورا بر بیان عینی تمایل شدیدشان به کنترل سازمان و اداره تولید دلالت می کرد. شورا در اینجا بیان تحقق دموکراسی در قلمرو اقتصادی است. این امر به راستی تعریف شوراست.

… کارگران به شدت خواهان مشروعیت قانونی شوراها بودند، دیدگاهی مثبت در باره قانون، مشروعیت و مسائلی از این قبیل، محدود به حیطه مبارزه کارگری نمی شد. این امر در رفتار اجتماعی بیشتر مردم وجود داشت…

” شوراها باید در تمام آن حیطه هایی که قانون به رسمیت می شناسد، دخالت کنند.”…

در واقعیت، حمایت طبقه کارگر از حاکمیت جدید متناقض بود. در ابتدا ، حمایت کارگران گسترده، اما مبهم بود. در گردهمایی های رسمی مشارکت داشتند؛ اما از سیاست های کار دولت در مکان کار سرپیچی می کردند. این حمایت مبهم، بعداً جای خود را به مخالفت علنی از سوی کارگران داد…. این تناقض در حمایت، بازتاب دهنده تناقضی بین عملکرد دولت و منافع عینی کارگران و دیدگاه آنان در باره دولت به شمار می آمد. ولی در هر صورت ، کارگران دریافته بودند که رسمیت یافتن قانونی شوراها تضمین ادامه کارشان است.

.. در موقعیت دوگانه قدرت در مکان تولید، توده کارگران بدون مهارت یا نیمه ماهر فقط می توانستند چیزی را اِعمال کنند که به تعبیری آن را قدرت اقتصادی منفی می نامند. آنها می توانستند با سرمایه دار، مخالفت و تولید را مختل کنند، ولی برای اِعمال قدرت اقتصادی مثبت در مکان کار، باید تقسیم کار موجود را دگرگون می کردند و رسیدن به این هدف، مستلزم دگرگونی سازماندهی سرمایه داری و قدرت سیاسی بود.

کسب قدرت سیاسی، مثلاً شکست حاکمان پیشین، برای کنترل کارگری و برای اِعمال قدرت کارگری ضروری است، اما کافی نیست. تلاش سیستماتیک برای دگرگونی و دموکراتیزه کردن تقسیم کار غالب ضرورت دارد، ولی وظیفه دشواری است

شوراهای کارگری و دموکراسی

شوراها در ماهیت اصلی خود ضامن میزان معینی از دموکراسی در مکان کارند؛ حتی هنگامی که تحت قوانین غیردموکراتیک انتخابات عمل می کنند. از لحاظ تئوری، شوراها نمایندگان مستقیم کل نیروی کار بودند و از طریق مجمع عمومی و فراخواندن کمیته اجرایی شوراها در هر زمان، قدرت خود را اعمال می کردند. شوراهای دموکراتیک از برگزاری مجمع عمومی برای ارائه گزارش ها هیچ ابایی نداشتند.

در واقع ثابت شد که وابستگی شوراها به مجمع عمومی، و نه برعکس، منبع اصلی تمام قدرت چانه زنی شوراست… نتیجه هر فعالیت یا مذاکره با هر مقام صاحب منصبی به کارگران گزارش می شد… یکی دیگر از ویژگی های مهم شورا، نقش آن در ایجاد اتحاد بود. شورا الزاماً سازمانی متحدکننده از لحاظ اجتماعی علیه سرمایه دار و مدیرانش بود.

در اولین سال های پس از انقلاب،… توان بالقوه و انعطاف پذیری شوراها برای رسیدگی به موضوعات همه جانبه اقتصادی و اجتماعی و سیاسی باعث شد تا آنها تجلی نهادی این نارضایتی ها و مخالفت با انحصارگری حکومت جدید شوند.

چرا مشارکت کارگران در طول سازماندهی شورایی، روشی برتر برای کارگران، برای بازدهی تولید و برای یک جامعه دموکراتیک است؟ چرا باید تجربیات شوراهای کارگری در انقلاب ایران با وجود کاستی هایش گرامی داشت و از آن بهره برد؟

کاهش از خودبیگانگی در محل کار، یکی از ابعاد مهم سازماندهی شورایی است. کنترل کارگری در شورا به معنای اعمال کنترل از جانب کارگران بر فرآیندهای تولید و اجراست. این امر به توانایی کارگران در تعیین چگونگی تولید، میزان تولید، و آنچه باید تولید شود و نیز روش های سازماندهی امور اشاره دارد. مشارکت واقعی، بیش از هر چیز دیگری، به معنای ساختاربندی مجدد سازمان و اجرای تولید به گونه ای است که کارگران بتوانند دوباره مدعی انسان بودن خود به عنوان تولیدکنندگان آزاد بشوند.

ممکن است که نظریاتی وجود داشته باشد که شوراهای کارگری را موجب ناکارآمدی در تولید بدانند.ولی برای کارگران مفهوم کارآمدی ممکن است دلالت بر امنیت شغلی، استانداردهای بالاتر زندگی(دستمزد بیشتر) و سودمندی محصولات شان برای جامعه به عنوان یک کل باشد. بنابراین مفهوم کارآیی شامل توسعه اجتماعی کار، ابتکار، سازمان های آزاد کار و محصولات مفید اجتماعی نیز می شود.

پاول بلومبرگ معتقد است:” این موضوعی بدیهی است که اگر به مردم اجازه داده شود تا در اتخاذ سیاست ها و تصمیم های تاثیرگذار بر کارشان مشارکت کنند، احساس غرور و رضایت بسیار خواهند کرد.”  مشاهده آصف بیات نیز از تجربه ایران نشان می دهد؛ تا زمانی که کارگران احساس کنند واقعاً مشارکت دارند و واقعاً اعمال قدرت کنند، سودبخشی افزایش می یابد… در مشارکت واقعی، افزایش بازدهی فقط بر اثر سخت تر یا بیشتر کار کردن کارگران نیست. علت دیگر این است که آنها موقعیتی را پیدا می کنند که می توانند ابتکارات و توانایی های نهفته خود را ابراز کنند و خود را پرورش دهند.

ایجاد کنترل شورایی از پایین، اگر چه ممکن است در ابتدا خام باشد، فقط تغییر و تعدیل در سازمان تولید در سطح تشکیلات اقتصادی نیست. این نوع سازماندهی کار دلالت های اجتماعی فکری و عقیدتی مهمی دارد. کارگران با تلاش بسیار برای تجدید ساختار فرایند تولید و تغییر روابط سنتی و سلسله مراتب ها، حیطه جدیدی از کنترل را تجربه می کنند و به موقعیت تازه ای از قدرت دست می یابند که پیش تر یک امتیاز انحصاری مدیریتی بود

در حین تجربه این فرایند، درک شان از کار و قدرت و جامعه، به تغییر گرایش پیدا می کند. چنین تجربه ای به کارگران درک تازه ای از نقش شان در جامعه می بخشد.

آنها دست از مادون بودن و استثمار شدن برمی دارند و حقوق و توانایی خود را برای تعیین مسیر تولید کشف می کنند. این تغییر در ذهنیت، اگر دوام بیاورد، از لحاظ اجتماعی بسیار درخور است. زیرا نه تنها کارگران را درگیر تفکری متفاوت درباره خودشان و درباره دیگر طبقات، بلکه بقیه جامعه مدنی و به ویژه طبقات حاکم را نیز درگیر کسب نگرش های متفاوت درباره این کارگران و روابط شان با آنها می کند… این تغییر ذهنیت به این معناست که کارگران به توانایی خود در ارائه روشی دیگر برای کار، اعتماد دارند و باعث می شوند تا طبقات دیگر به توانایی آنها در انجام چنین وظیفه سرنوشت سازی ایمان بیاورند.

ماخذ: تمامی مطالب بالا، برگرفته از کتاب “کارگران و انقلاب ۵۷ ” نوشته آصف بیات ، ترجمه محمد دارکش، نشر اختران ، چاپ اول۱۴۰۰ می باشد

توضیح این که؛ این کتاب روایتی است از نقش کارگران صنعتی در انقلاب ۱۳۵۷. کارگرانی که با اعتصاب گسترده شان، چرخ اقتصادی رژیم شاه را متوقف کردند و از این طریق، در پیروزی انقلاب سهیم شدند. این کتاب حاصل تنها کار تحقیقی جدی است که در سال های اولیه انقلاب از طریق مطالعه میدانی درصدد درک و تحلیل پدیده شوراها برآمده است. البته در آن زمان صحبت راجع به شوراها فراگیر بود. آیت الله طالقانی به شدت حامی تشکیلات دموکراتیک شورایی در مکان های کار، محلات، ادارات، دانشگاهها و شهرها بود. در واقع، چنین تشکیلات دموکراتیکی در این فضاها اغلب به طور خودانگیخته به وجود آمده بودند، گروه های سیاسی متعدد با گرایش چپ مشوّق این نهادها بودند

این مطالعه بخشی از زوایای انقلاب ۵۷ را روشن می سازد. اینکه در آن لحظات سرنوشت ساز، در لایه های پایین جامعه، به خصوص کارگران کارخانه ها، چه می گذشت و معنای انقلاب در عمل برای آنها چه بود.

منبع – ماهنامه ترکمن دیار – شماره دهم ( ویژه نامه نوروز )

www.ulkamiz.ir