ماه رمضان ،فرصتی طلایی برای جبران شکست ها و ناکامی ها

پایگاه خبری اولکامیز – نورقلیچ فداکار: اسلام در عبادات خود، تنوع بکار برده است. برخی از آنها، مانند دعا، ذکر خدا، دعوت به خیر، امر به معروف، نهی از منکر، آموزش نادان، هدایت گمراه و غیره با حرف و گفتار انجام می پذیرند. برخی دیگر، در عمل نمایان می گردند: یا همچون نماز، بدنی هستند و یا همچون زکات مالی و یا آمیخته ای از کاربدنی وکارمالی از قبیل حج و جهاد در راه خدا. بعضی هم، نه گفتاری هستند و نه عملی، بلکه تنها خودداری و امتناع می باشد. مانند روزه که شامل امتناع از خوردن و آشامیدن و آمیزش جنسی، از طلوع سپیده تا غروب آفتاب است.(قرضاوی،۱۳۶۹: ۳۲۱)

ماه نزول قرآن

خداوند، برای روزه در اسلام، ماه مبارک و پرباری را که نزد ما مسلمانان، جایگاهی گرامی دارد، در نظر گرفته است. ماهی که در آن، اولین آیات قرآن، توسط روح الامین[جبرئیل] به قلب رسول اکرم[صلی الله علیه و آله وسلم] نازل گردید:« اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ…»(علق/۱):(ای محمّد ! بخوان چیزی را که به تو وحی می شود.) بخوان به نام پروردگارت.آن که (همه جهان را)آفریده است…

ماهی که خداوند،آن را برای فرو فرستادن بهترین کتابش [قرآن] به بهترین بنده اش[محمد] برگزیده است[۱]، شایستگی آن را داردکه این عبادت سالانه (روزه)درآن قرارگیرد.

خداوند می فرماید:« شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَ…»(البقر ه/۱۸۵)          ماه رمضان است که قرآن در آن فرو فرستاده شده است(وآغاز به نزول نموده است) تا مردم را راهنمائی کند و نشانه ها و آیات روشنی از ارشاد (به حق و حقیقت)باشد و(میان حق و باطل در همه ادوار) جدائی افکند. پس هر که از شما (فرا رسیدن) این ماه را دریابد،(چه خودش هلال را رؤیت کند و چه با دیدن دیگران فرا رسیدن رمضان ثابت شود)باید که آن را روزه بدارد و…

تأمل در حکمت روزه

خداوند، روزه ی ماه رمضان را بر ما واجب گردانیده و این کار را بخاطر آثار و اسرار والا و حکمت های انکار ناپذیری که بخشی از آنها را می فهمیم و بخشی را درک نمی کنیم، انجام داده است. برماست که در حکمت خدا که در پشت این گرسنگی و تشنگی وجود دارد، دقت کنیم و علت و انگیزه ی تشریع روزه را در یابیم تا آنگونه که خدا می خواهد، بجایش آوریم…(همان منبع:۳۲۳-۳۲۲)

قرآن کریم هدف از روزه گر فتن را زمینه سازی برای متقی گشتن انسان اهل ایمان معرفی می کند و می فرماید:«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»(البقره/۱۸۳). ای کسانی که ایمان آورده اید!بر شما روزه واجب شده است[۲]، همان گونه که بر کسانی که پیش از شما بوده اند، واجب بوده است، تا باشد که پرهیزگار ( متقی ) شوید.

تقوا

بی تردید از جمله حکمت های والای روزه، دست یابی به تقوا و پروای الهی است(…لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ).اما این تقوا چگونه و با چه مکانیزم و ابزارهایی محقق خواهد شد.تقوا به لحاظ زبان شناختی فراهم آمده از «وقایه» و به معنای چیزی است که انسان را در برابر آزار و اذیتی محافظت نماید(المعجم الوسیط، ج۲، ص:۱۰۵۲).

انسان چگونه می تواند خود را از گزند بیماری ها مصون دارد؟ و مکانیزم های پیشگیری کدامند؟ مکانیزم های پیشگیری در دو چیز خلاصه می شود:پرهیزاز میکروب ها و ویروس ها و پلیدی و پلشتی ها به طور کلی به کارگیری توصیه های پزشکی در زندگی روزانه به صورتی منظم، مثلا در خوردن و نوشیدن و خواب کافی و تمرین های ورزشی و…اگر انسان توصیه های پزشکی را به کار گرفته و از پلیدی ها و پلشتی ها و ویروس ها و…دوری کرد؛ خود را در برابر بیماری ها مصون داشته و از این طریق توانسته  است سلامتی و تندرستی خود را محفوظ بدارد.

امتثال اوامر و اجتناب از نواهی

در رابطه با پیشگیری های ایمانی نیز قضیه به همین منوال است. به طوری که انسان متقی و پرهیزگار با امتثال اوامر و اجتناب از نواهی، خود را از خشم و غضب خداوند برحذر می دارد و در چنین حالتی است که سلامتی دین و دنیا را برای خود به ارمغان خواهد آورد.اما پرسش کماکان به قوت خود باقی و آن این که روزه چگونه روزه دار را برای دست یابی به تقوا یاری می رساند؟!

فرض کنید شما قصد درگیری شدیدی با دشمن دارید و سربازان شما مهارت کافی برای رویارویی با دشمن را ندارند، آیا در چنین حالتی بدون هیچ تمرینات نظامی، هیچ انسان عاقلی به رویا رویی با دشمن خواهد پرداخت؟ طبیعتاً نه! بلکه باید تمرینات و دوره های نظامی برای چنین سربازانی برای رویارویی با دشمنان گذاشته شود و…این مثال عیناً بر روزه منطبق می شود. ما انسان ها در زندگی این جهان در برابر دشمنان بسیاری قرار داریم که مدام انتظار گمراه ساختن و فریفتن ما را دارند.

مبارزه با شیطان

یکی از این دشمنان «شیطان» است و پیروزی بر شیطان نیز کار سهل و آسانی نیست مگر این که انسان استعدادهای ایمانی لازم را برای اتصال ربانی و پناه بردن به خداوند داشته باشد.ماه رمضان، مدرسه و یا پادگانی نظامی است که مؤمنان برای فراگیری مهارت های ایمانی به مدت یک ماه در آن وارد می شوند و تمرینات لازم را برای کسب مهارت در کنترل نفس و پیروز شدن برخواهش ها و آرزوهای نفسانی خواهند دید و با پرهیز از خوردن و نوشیدن و روابط زناشویی و …و با تقویت اراده و ایمان خود به رویارویی شیطان و آرزوهای نفسانی و…خواهند رفت.

تقوا در نظام واژگان قرآنی، مادرِ همه ی فضیلت هاست.قرار است از رهگذر و سکوی روزه به بلندای«تقوا» ره یابیم.وجود فرد متقی، وجودی است که واجد انضباط درونی و کف نفس است و می تواند خوشی ها را در پای خوبی ها قربانی کند.در حدیث گهربار نبوی می خوانیم:«آنکه سخن دروغ و کردار مزوّرانه را رها نکند، خداوند نیازی به امتناعش از خوراک و نوشاک ندارد(صحیح بخاری).

دریافت لقمه های معنا

همچنان که از مفاد حدیث می فهمیم، نخوردن و نیاشامیدن هیچ اصالتی ندارد و برای خداوند بی مقدار و فاقد اصالت است.یا به تعبیر علمای فقه و حقوق ، موضوعیت ندارد.آنچه در عبادت روزه موضوعیت و اصالت دارد، پرهیز از گفتار و کردار باطل و دروغ است.به تعبیر مولانا، در واقع فرد روزه دار، دهان ظاهری خود را از طعام و شراب می بندد تا لقمه های معنا و رازهای قدسی را پذیرا شود:

این دهان بستی دهانی باز شد           تا خورنده لقمه های راز شد   (مثنوی:دفتر سوم)

عارفان برحدیث قدسی مهمی تأکید دارند: «خدای تعالی وحی کرد به داود(ع) که یا داود فرا قوم خویش بگو که من شما را بدان نیافریدم که بر شما سودکنم؛ بدان آفریده ام که شما بر من سود کنید.»

روزه از نگاه عرفا

مولانا جلال الدین رومی بلخی این سخن پر قیمت را چنین به نظم کشیده است: من نکردم امر، تا سودی کنم/ بلکه تا بر بندگان خود، جودی کنم / من نگردم پاک، از تسبیحشان/ پاک هم ایشان شوند و دُرفشان (مثنوی-دفتر دوم)

گفت پیغمبر که حق فرموده است/ قصد من از خلق، احسان بوده است / آفریدم تا ز من سودی کنند/ تا ز شهدم دست آلودی کنند/ نی برای آن که من سودی کنم/ و از برهنه من قبایی برکنم (مثنوی –دفتر دوم). بنابراین، غرض و مقصود، [از عبادات] تحصیل فضیلت، خوی و منش شریف و زیبنده، اوصاف ستودنی و محمود و احوال مبارک و پرثمر است.احکام دینی تماما در این مسیر قرار گرفته اند که آدمی را واجد«احوال خوب» کنند. (ویژه نامه رمضان-سال دوم شماره نهم/رمضان المبارک ۱۴۳۴ق)

نگاه مخدومقلی به نماز و روزه

مخدومقلی فراغی نیز در باره ی روزه و نماز چنین اعتقادی دارد یعنی روزه و نماز را نوعی لطف و احسان خداوند می داند تا بنده بوسیله آنها به او تقرب یابد:

قادر الله بیزه عنایت اتمیش/قبر ایچینده بیزه یاردئر بو روزه»(دیوان شاعر، ۱۳۷۹ :۲۹۲)

و یا در باره ی نماز می گوید:

«آدمزاد سنینگ یوراگینگ داردئر/ آیلانیب دولانیب قیلغین نمازی»فرزندان آدم! شما دلتنگ هستید؛ نماز را برپا دارید تا سعه صدر در شما ایجاد شود.

فلسفه روزه از نگاه سید قطب

استاد شهید سید قطب (رض) می نویسد: «خداوند سبحان می داند که تکالیف کاری است که نفس بشری در آن نیازمند یاری و تشویق و ترغیب است تا به انجام آن برخیزد و بدان پاسخ گوید، این نیاز نفسانی حتی در تکلیفی که حکمت و سود فراوانی هم در بر داشته باشد، به جای خود باقی است. چنین نیازی تا آن زمان برقرار خواهد بود که نفس به تکلیف قانع و راضی خواهد شد. از اینجا است که تکلیف با چنین نداء دوست داشتنی خطاب به مؤ منان [یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ] آغاز می شود که در آن حقیقت اصیل آنان گوشزد می گردد. سپس بعد از ندا دادن آنان بدان شیوه، برایشان بیان می دارد که روزه فریضه ی قدیمی، و در هر دینی بر باورمندان به خدا واجب بوده است، و نخستین هدف روزه آماده ساختن دل های مؤمنان برای پذیرش تقوی و شفافیت و حساسیت و ترس از خدا است.

بدین منوال هدف بزرگ روزه که تقوی است نمایان می شود. چه تقوی است که در دل ها بیدار می گردد و این فریضه را محض اطاعت از خدا و فداکاری برای کسب رضایت الله، انجام می دهد. تقوی است که چنین دل هایی را از تباه کردن روزه به وسیله ی انجام گناه نگاه می دارد، هر چند چنین گناهی آن چیزی باشد که تنها بر د ل می گذرد. مخاطبان این قرآن، مقام تقوی را در پیشگاه خدا و ارزش آن را در ترازوی او می دانند.(تفسیر فی ظلال القرآن ج ۱)

فرصت طلایی

در آستانه ی ماه مبارک و تاریخ ساز رمضان قرار داریم. فرصتی طلایی است جهت خود سازی،پیراستن درون از رذایل و آراستنش به فضایل. مبارک اوقاتی است جهت نهادینه کردن صفت انسان ساز تقوی که به فرموده ی خداوند مهربان مهرورز، بهترین زاد و توشه می باشد:«وَتَزَوَّدُواْ فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَى…»:توشه بر گیرید که بهترین توشه، توشه ی پرهیزگاری است(البقره/۱۹۷).

از آنجا که این فرصت گران بها هر سال تنها یک بار برایمان پیش می آید و مرگ هم هر لحظه در کمین است، شاید این آخرین رمضانی باشد که در قید حیات هستیم؛ بنابراین نیکو و بجاست که فر صت را غنیمت شمرده و به نحو شایسته ای از آن استفاده نماییم.

پیامبر –صلی الله علیه وسلم-در این رابطه می فرماید: «نعمتان مغبون فیهما کثیر من الناس: الصحه و الفراغ » :سلامتی و فراغت دو نعمتی هستند که بسیاری از مردم در (استفاده از آن ها) دچار غبن و زیان می شوند (صحیح بخاری). در این ایام مبارک بکوشیم نسبت به وقت خود حریص بوده  و آن را بیهوده تلف ننماییم و از کمترین فرصت، بهترین استفاده را ببریم.

از سر شوق و رغبت روزه بگیریم نه با حالتی از اکراه و بی میلی و جهت رفع تکلیف؛ تا بتوانیم مصداق این وعده ی الهی شویم که«مَن صَامَ رَمَضَانَ ایمَاناً وَ اِحتِسَاباً غُفِرَلهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ»:کسی که رمضان را با اخلاص و رعایت حدودآن، روزه باشد، گناهان گذشته اش بخشوده خواهد شد (صحیح بخاری).

قرائت قرآن و تفکر برآیاتش 

یکی دیگر، از کارهای مهمی که در ماه رمضان باید انجام دهیم؛ حریص بودن بر قرائت قرآن و تدبر در آیات آن و تلاش و اهتمام بیش از پیش جهت اجرا و عملی کردن رهنمودهایش است. چنانکه شاعروعارف ما مخدومقلی می فرماید:«اؤلمک حق،دیریلمک حق دئر/اوقیدیم«قرآن» ایچینده»:مرگ و زندگی حق است؛ چنان که در قرآن خواندم!

 قران من شرمنده توام!

کتابی که متاسفانه بنا به عللی از زندگی اکثر مسلمانان حذف شده یا از متن به حاشیه رانده شده است. دکتر علی شریعتی در این باره به زیبایی گلایه می کند و می گوید:

این کتاب از آن روزی که به حیله ی دشمن و به جهل دوست، لایش را بستند، لایه اش مصرف پیدا کرد و وقتی متنش متروک شد، جلدش رواج یافت و از آن هنگام که این کتاب را –که خواندنی  نام د ارد-دیگر نخواندند، برای تقدیس و تبرک و اسباب کشی بکار رفت! و چون در بیداری رهایش کردند، بالای سر در خواب گذاشتند و بالاخره، این که می بینی؛ اکنون در خدمت اموات قرارش داده اند و نثار روح ارواح گذشتگانش می کنند و ندایش از قبرستان های ما به گوش می رسد.

قرآن! من شرمنده توام؛اگر از تو آواز مرگی ساخته ام که هر وقت در کوچه مان آوازت بلند می شود همه از هم می پرسند: چه کس مرده است؟ چه غفلت بزرگی که می پنداریم خدا تو را برای مردگان ما نازل کرده است.

قرآن! من شرمنده توام؛ اگر تو را از یک نسخه عملی به یک افسانه ی موزه نشین مبدل کرده ام. یکی ذوق می کند که تو را بر روی برنج نوشته، یکی ذوق می کند که تو را فرش کرده، یکی ذوق می کند که تو را با طلا نوشته، یکی به خود می بالد که تو را در کوچک ترین قطع ممکن منتشر کرده و…آیا واقعا خدا تو را فرستاده تا موزه سازی کنیم؟!

خوشا به حال هر کسی که دلش رحلی است برای تو، آنان که وقتی تو را می خوانند چنان حظ می کنند، گویی که قرآن همین الان به ایشان نازل شده است…(مجموعه آثار، دکتر شریعتی)

قرآن هویت مسلمانان است

علامه اقبال لاهوری نیز که از رفتار بسیاری از مسلمانان نسبت به قرآن گله مند بود، این وضعیت را بدین گونه بیان می کند:

به بند صوفی و ملا اسیری / حیات از حکمت قرآن نگیری / به آیاتش تو را کاری جز این نیست / که از یاسین او آسان بمیری!

اما اقبال در بیتی، به ما مسلمانان هشدار می دهد که مبادا پندارید که بدون الهام از قرآن مسلمانی ممکن است یا بهتر است بگوییم؛ او قرآن را هویت و شناسنامه مسلمانان می داند. بدین سبب می فرماید:

اگر تو می خواهی مسلمان زیستن/ نیست ممکن جز بقرآن زیستن!

همان طور که شیخ سعدی در پیروی از سنت رسول الله(ص) می فرماید:

مپندار سعدیا که راه صفا / توان رفت، جز در پی مصطفی!

نسیم ایمانی

آری رمضان ماه نزول قرآن و فرض شدن روزه است که در آن درهای بهشت باز و درهای دوزخ و شیاطین بسته خواهند شد. ماه صبر و تقواست. ماهی است که در آن انسان مؤمن در معرض نسیم هایی ایمانی قرار می گیرد. نسیم هایی که رسول خدا –صلی الله علیه وسلم- فرمود:«پروردگار شما در ایام سال نسیم هایی را می وزاند، خود را در معرض وزیدن این نسیم ها قرار دهید تا شاید شمه ای از آن به شما رسد که بعد از آن هیچ گاه دچار شقاوت و بدبختی نخواهید شد»(طبرانی).تردیدی نیست که ماه رمضان، یکی از این نسیم های خداوندی است که هر سال بر ما وزیدن می گیرد و در طول سال ما را بهره مند می گرداند.

چند پیشنهاد برای رمضان

پیشنهاد های ذیل را برای جوانان مرد و زن مسلمان جهت استفاده بهتر از این بهار قرآن و فضای روحانی شب های ماه مبارک رمضان، تیتروار ارائه می دهیم. باشد که اهل ایمان و تقوا به گوش گیرند و به کار بندند:

-افزایش ذکر همراه با حضور قلب. حتی در صف نانوایی، منتظر ماندن در ترافیک و…

-حضور گرم و جدی در نمازهای جماعت و تراویح.

-در صورت امکان همسر و فرزندان را با خود به مساجد بردن.

-آماده کردن فضایی آرامبخش و معنوی در منزل، با تهیه برنامه ای فردی و خانوادگی مناسب.

-اهتمام جدی به صله رحم. پیامبر –صلی الله علیه وسلم-می فرماید: هرکس به خدا و روز قیامت ایمان دارد…باید رابطه خویشاوندیش را حفظ کند.

-احیای لیالی قدر و مشارکت در مراسم آن. در صورت امکان در مساجد

– اختصاص زمانی جهت خلوت و محاسبه ی نفس خود.

-دادن افطاری به روزه داران به خصوص روزه داران فقیر و نیازمند یا فامیلی و خانوادگی.

-افزایش خیرات ، حسنات و صدقات.و بخشش خطاها و پذیرش پوزش دوستان و آشنایان.

– دعا و نیایش بخصوص به هنگام سحر.

-مسواک زدن پس از سحری.

-تعجیل در افطار و تأخیر در سحری.

–پرهیز از هر گونه افراط و تفریط(خورد و خوراک، خواب و استراحت و عبادات و…)

-کم کردن مشغولیت به بازی و سرگرمی ها در مدت ماه مبارک رمضان.

امیدواریم که در این مدت، با مبارزه ی پیگیر و مستمر با نفس و در نتیجه کنترل آن، صفت تقوا را در درونمان نهادینه نماییم و به مکارم اخلاق دست یابیم

[۱] .ییگریمی دورت ساعت، اون ایکی آیده، رمضان آیی دییرلر آیینگ یاغشی سین(مخدومقلی فراغی)

[۲].مخدومقلی فراغی در شعر«بو روزه»(این روزه) می فرماید:فرض ایله دی بیزه قادر جبار/…:خداوند قادر و جبار، روزه را بر ما فرض نمود.لفظ واجب در مذهب شافعی معادل فرض در فقه حنفی است.چون در این مقاله از ترجمه تفسیر نور و فی ظلال القرآن که مترجمش شافعی مذهب است استفاده شد.

*گنبد-رمضان ۱۴۰۲ه.ش/۱۴۴۵-۱۴۴۴ه.ق

منبع – ماهنامه ترکمن دیار – شماره دهم

www.ulkamiz.ir