۱۵ روحانی ترکمن که در خیوه یا بخارا تحصیل کرده اند

پایگاه خبری اولکامیز – عبداللطیف ایزدی: تقویم فراغی ۱۴۰۲ حاوی مطالب کوتاه، مختصر و مفید فرهنگی، تاریخی ، ادبی و دینی در باره ترکمن های ایران است که به همت دکتر ارازمحمد سارلی تهیه، تنظیم و چاپ شده است. در صفحات پایانی این تقویم جیبی مطلبی با تیتر « مشاهیر ترکمن » به قلم استاد عبدالجبار آخوند نیک نهاد منتشر شده است. مدیر حوزه علمیه حنفیه گنبد پانزده روحانی ترکمن که در خیوه و یا بخارا تحصیل کرده و از شهرت نسبی برخوردار هستند را به صورت بسیار کوتاه و گذرا معرفی کرده است. البته به نظر می رسد که تعداد تحصیلکردگان ترکمن در خیوه و یا بخارا  بیشتر از این  باشد که نیاز به تحقیق دارد از مخاطبانی که در این زمینه اطلاعات بیشتر و آگاهی کافی دارند درخواست می کنیم در خصوص افراد مذکور و دیگر تحصیلکردگان مطالب خود را ارسال کنند.

برای استفاده بهتر علاقمندان به ویژه جوانان متدین مطلب آخوند نیک نهاد که در تقویم فراغی به زبان ترکمنی نوشته شده بود را با اندکی دخل و تصرف در نگارش به زبان فارسی ترجمه کردم که در ذیل می خوانید:

اوراز محمد ایشان ( ۱۲۶۰ – ۱۳۱۰ )

اورازمحمد ایشان فرزند اوراز دوردی صوفی است. وی بار اول در مدرسه خیوه نزد شیخ طائفه عبدالرحمن ایشان تلمذ کرد. سپس نزد استاد مردعلی ایشان از طائفه قزل تحصیل نمود و بعدها از سالها ممارست و پشتکار فارغ التحصیل شد.  

فرزندش محمد ایشان و نوه اش بابا جان ایشان هر دو از عالمان ترکمن صحرا هستند. نبیره اش صلاح الدین ایشان مدیر مدرسه ربانیه چنارلی است که همچنان راه جدّ خویش را ادامه می دهد.

فرزندش محمد ایشان در سال ۱۲۷۰ چشم به جهان گشود. در سال ۱۳۲۱ توسط مأموران کمونیست بازداشت و سپس به ازبکستان و بعد از آن به سیبری تبعید شد و در آنجا به شهادت رسید. خداوند از او راضی  باد.

آتاجیق آخوند چوگان ( …… –  ۱۳۶۰ ق )

آتاجیق آخوند در مدرسه محمد امین خان خیوه و در محضر حاج عبیدالله بزاز به یادگیری علوم دینی مشغول شد. وی عالمی بود که استادش عبیدالله بزاز را که در علم ظاهر و باطن یگانه روزگار و صاحب کرامت بود در سفر حج بر پشتش نشاند و با شوق و اخلاص  تمام خانه خدا را طواف کرد.

فرزندش  عزیز آخوند چوگان مدیر مدرسه شرعیه روستای آرخ بزرگ بود. در حال حاضر نوه اش عبدالقادر آخوند چوگان مدیریت حوزه را بر عهده دارد. همچنین یکی از نوادگانش به نام الله بردی آخوند پرهیز ( غاردی آخوند ) در روستای خواجه لر مدرسه ترویج علوم دینی را تاسیس نمود و به تعلیم و تریبت طلاب اهتمام  گماشت.

آتا نیاز آخوند

آتا نیاز آخوند در خیوه درس خواند. بعدها نام او را بر یکی از خویشاوندانش که در روستای قره محمد تپه زندگی می کرد گذاشتند.

آناجان = آنامحمد آخوند یارعلی ( ۱۲۶۰ – ۱۳۱۳)

آنا جان فرزند صفر است.  از جمله عالمانی است که در قبه الاسلام بخارا تحصیل کرده است. او بار اول در دوران قاجاریه در سال های ۱۲۸۸ و ۱۳۰۰ و بار دیگر در دوران پهلوی ها در سال ۱۳۰۹ سه دوره نماینده ترکمن ها شد. محل تولد آنامحمد آخوند یارعلی روستای باش یوسغه ( پنج پیکر ) است.

آناطاغن آخوند قوجق

آناطاغن آخوند فرزند محمد صالح است. در روستای کاکا پدرِ حلیم آخوند می باشد. این روحانی ترکمن در سال ۱۲۵۶ شمسی به دنیا امد و ۲۲ سال در بخارا درس خواند و در  سال ۱۳۲۰ درگذشت.

آناقلیچ ایشان ( ۱۲۶۳ ش  – ……….. )

آنا قلیچ ایشان از طایفه اوکوز سلاق و فرزند محمدقلی است.  فرزندش عبدالجلیل آخوند جعفربای؛ معدن العلم بوده و مدرّس مدرسه رحمانیه گنبد قابوس است.  آنا قلیچ ایشان ۲۰ سال در خیوه درس خواند و از آن مکان علم پرور فارغ التحصیل شد. در حال حاضر نامش را بر ایشان آقا ساکن آخوند آباد گذاشته اند.

بایرام گلدی آخوند ( ۱۲۸۸ – ۱۳۶۳ ق )

بایرام گلدی آخوند ملقب به بحرالعلوم و استاد عالمان ترکمان صحرا است. بار اول در مدرسه نعمانیه کومیش تپه تحصیلاتش را آغاز و در نزد علمای آن منطقه تلمّذ کرد. سپس در مدرسه محمد امین خیوه نزد علامه و عارفِ روزگار عبیدالله آخوند بزاز درس خواند. در ۴۰ سالگی فارغ التحصیل شد و به مدت ۳۵ سال در مدرسه نعمانیه تدریس کرد و اسلام را تقویت بخشید.  او در ۷۵ سالگی وفات کرد.

بردی جان آخوند خواجه

بردی جان آخوند در محله غارغی سیمین شهر پدر آمان گلدی آخوند خواجه است. در سال سیچان ( موش ) = ۱۲۶۷ شمسی متولد شد و در مدرسه گوگلداش بخارای شریف تحصیل کرد.

بگ مراد ایشان ( ۱۲۸۸ -۱۳۶۹ )

بگ مراد ایشان فرزند بگنچ از طائفه سالاق می باشد. از خلفای وی می توان پیر طریقت حاج نظر آخوند ماهری قرینجیک و تاج محمد آخوند نصیری را نام برد. بگ مراد ایشان تحصیلاتش را در بخارا گذراند و در روستای ایشانلر گنبد درگذشت. آرامگاه وی در شمال روستا قرار دارد.

توره آخوند مروزی ( ۱۸۳۸ – ۱۸۹۵ م )

توره آخوند فرزند رحمانقلی تکه است. این علامه و عارف ترکمن در بخارای شریف تحصیل کرد و با قوچمراد آخوند نخورلی همدرس بود و از آنجا با هم فارغ التحصیل شدند و سپس به دیار خود مراجعت نمود. توره آخوند برای پایان یافتن جنگ گوگ دپه تلاش های فراوانی کرد.

جعفر آخوند فزّه ( ….. – ……. )

جعفر آخوند در روستای بی بی شیروان پدر حاجی خداقلی آقدیش = نجم الدین می باشد.

حسن ملا رستگار ( ۱۲۵۷ – ۱۳۰۲ )

حسن ملا فرزند بگ محمد صوفی بود. در روستای قازیق لی زندگی میکرد و در بخارای شریف درس خوانده است.

حسین قلی ملا قوجق ( ۱۲۵۸ – …… )

حسین قلی ملا فرزند محمد است ۱۸ سال در خیوه درس خواند. نام خانوادگی فرزندان وی حنفی می باشد. آنها در روستای کاکا از توابع گنبد سکونت دارند.

حق بردی آخوند حبیب لی ( ۱۲۵۳ – ۱۳۲۷ ق )

حق بردی آخوند فرزند موسی است. در سال ۱۲۶۸ در بخارای شریف درس طلبگی را آغاز کرد و در سال ۱۲۶۸ فارغ التحصیل شد. در سال ۱۲۷۴ فقط یک بار به خانه اش آمده و بعد رفته است.

حالّی آخوند ( ……. – ……… )

حالّی آخوند فرزند قیلیچ محمد قوجق است. ۲۱ سال در بخارا درس خوانده و از آنجا فارغ التحصیل شد. در شمال آق ناور تپه روستایی به نام وی می باشد. در این روستا در سال ۱۳۴۲ قمری مدرسه علوم دینی تاسیس کرد که  ۴ یا ۵ اتاق آن به جای مانده است.

خدای بردی اِکه* ( ….. – …….. )

خدای بردی اِکه در روستای خالی آخوند پدر حاج قره بای قوجق می باشد. از جمله علمایی است که در بخارای شریف تحصیل نموده است.

*اولکامیز- وی پدر بزرگ امان محمد خوجملی؛ فعال اجتماعی و رسانه ای ترکمن است.

www.ulkamiz.ir