گفتگوی «ترکمن دیار» با تاج محمد کاظمی روزنامه نگار پیشکسوت ترکمن – قسمت سوم

پایگاه خبری اولکامیز – بخش سوم مصاحبه تفصیلی و مبسوط مدیر مسئول و سردبیر ماهنامه ترکمن دیار با استاد تاج محمد کاظمی پیشکسوت روزنامه نگاری در استان گلستان  را با هم می خوانیم.

ویژگی های یک خبرنگار یا روزنامه نگار خوب و موفق کدامند؟

من سالها قبل به مناسبت روز خبرنگار ۱۰ توصیه به خبرنگاران جوان کردم که به نظر می رسد تا حدی به این پرسش شما پاسخ دهد:

۱-اگر انسانی اجتماعی هستید و در قبال مسائل جامعه خود احساس مسئولیت می کنید و قاعدتا در برابر نابرابری ها، تبعیض ها و مظالم در جامعه بی تفاوت نیستید، مطمئن باشید که حرفه متناسب با شخصیت خود انتخاب کرده اید، درغیر این صورت، بهتر است تا دیر نشده حرفه ای غیر از خبرنگاری را انتخاب کنید.

۲-اگر دنبال پول، مقام و شهرت هستید که فی نفسه چیزهای بدی نیستند، حرفه خبرنگاری می تواند سکویی برای پرش به سمت این آرزوها باشد، اما اگر از آن تیپ آدم هایی هستید که اخلاق را تحت هر شرایطی نمی توانید زیرپا بگذارید، بال های شما برای چنین پرشی مناسب نخواهد بود و به این آرزوها نخواهید رسید.

۳-اگر حرفه خبرنگاری را صرفا به عنوان یک شغل عادی مانند اکثر مشاغل اداری انتخاب کردید و روحیه کارمندی دارید، یعنی آهسته بیایید و آهسته بروید تا گربه شاختان نزند! و می خواهید ۳۰سال کار کنید و بازنشسته شوید، اگر امکان انتخاب یک شغل دیگر دارید، لطفا معطل نکنید و شغل تان را عوض کنید، اگر هم خبرنگاری را بالاجبار انتخاب کرده اید خصوصیات کارمندی خود را کنار بگذارید درغیر این صورت، مطمئن باشید هم به خودتان و هم به جامعه آسیب می رسانید.

۴-اگر می خواهید یک خبرنگار حرفه ای شوید رسانه ای را انتخاب کنید که نگاه، رویکرد، خط مشی و سیاست های آن رسانه با دیدگاه شما همسو باشد، اگر مجبورید در رسانه ای غیرهمسو کار کنید کیفیت محصولات خبری تولیدی خود را افزایش دهید(هم در محتوا و هم در فرم) و بدون برجسته سازی دیدگاه خود و رسانه در این محصولات، جایگاه حرفه ای خود را در رسانه ارتقاء بدهید.

۵- یک خبرنگار برای ارتقاء جایگاه حرفه ای خود نیاز دارد که اطلاعات عمومی، اختصاصی و تخصصی خود را همزمان ارتقاء بدهد، به این معنی که از تحولات روز جامعه داخلی و جهانی حداقل در بعد سیاسی غافل نماند، به تحولات حوزه خبری خود اشراف کامل داشته باشد و آخرین تحولات آموزش روزنامه نگاری را فرا بگیرد.

۶- من بعید می دانم خبرنگاری که حداقل به یک زبان خارجی زنده دنیا مسلط نیست درعرصه روزنامه نگاری امروز دنیا موفق باشد، تسلط به یک زبان خارجی زنده دنیا یک الزام برای خبرنگار قرن ۲۱است، خبرنگاری که خود را اسیر قید و بندهای داخل جامعه خود کند و چشم خود را به پیشرفت های خارجی ببندد، چگونه می تواند روایتگر هوشمند رمز و رازهای پرپیچ و خم تحولات دنیای امروز باشد؟

۷- حرفه خبرنگاری هرنوع تعصب را برنمی تابد، یک خبرنگار حرفه ای هرگز درنگاشتن خبر، گزارش، مقاله، تفسیر و تحلیل از جنسیت، قومیت، ملیت، مذهب، دین و گرایش سیاسی افراد تاثیر نمی پذیرد.    

۸- خبرنگاری یک حرفه درباری، حکومتی، دولتی، سازمانی و حزبی نیست، اگر با تابلو این نهادها می خواهید خبرنگار باشید، اشکالی ندارد، ولی دیگر خبرنگار حرفه ای نیستید، بلکه خبرنگار روابط عمومی این نهادها هستید و ممکن است البته در رسانه های ظاهرا مستقل هم شاغل باشید ولی چون این رسانه ها وابسته به نهادهای مذکور هستند و حقوق شما را آن نهادها می پردازند، استقلال خبری از شما بطور طبیعی سلب می شود.

۹- خبرنگاری در رسانه های خصوصی هم حداقل در کشور ما با چالش های جدی مواجه است، یعنی  خبرنگاران این رسانه ها در ایران این طور نیست که چون در یک رسانه خصوصی کار می کنند پس استقلال خبری دارند، بلکه چون زیرساخت رسانه در ایران از همان ابتدا برخلاف رسالت اصلی رسانه، وابسته به حاکمیت بنا نهاده شده است، جایی برای رسانه های خصوصی مستقل به معنای کامل کلمه درنظر گرفته نشده است، بنابراین، رسانه های خصوصی ما اگر واقعا هم دنبال استقلال خبری هستند در این ساختار امکان مانور ندارند و مجبورند به خاطر بقا هم شده به یک سمت حاکمیت غش کنند و طبیعی است خبرنگاران این رسانه ها نیز سرنوشتی بهتر از رسانه های خود ندارند!

۱۰- آخرین توصیه به شما خبرنگاران جوانی است که پرچم اخلاق را درهمه حال و درهر رسانه ای که کار می کنید با سرافرازی به اهتزاز در می آورید، هرگز اجازه ندهید این پرچم پایین کشیده شود، مطمئن باشید که خبرنگارحرفه ای شما هستید، اشکالی ندارد که مدیران رسانه های وابسته به نهادهای قدرت به شما میدان ندهند، یا اینکه مسئولان از شما تعریف و تمجید نکنند، یا اینکه مانند برخی از خبرنگاران خاص که ره صدساله را یک شبه طی می کنند در مدتی کوتاه به بالاترین مناصب در رسانه ها نرسید. اشکال زمانی است که شما بر کاستی های جامعه چشم ببندید یا بجای معرفی عاملان این کاستی ها به مردم آدرس غلط بدهید! که این، بزرگ ترین خیانت به حرفه خبرنگاری است!

آقای کاظمی نظرتان را در مورد این گزاره بیان کنید:« روزنامه نگار باید ناظر قدرت باشد به عبارتی نباید سهمی از قدرت داشته باشد.»

ناظر قدرت بودن یا همان نظارت بر عملکرد قدرت، بخشی از وظیفه یا رسالت یک روزنامه نگار است و بخش مکمل آن طرح یا انعکاس آزادانه و بدون سانسور نتیجه نظارتش در رسانه اش است. این فرایند در جوامع آزاد بطور طبیعی طی می شود و اتفاقا هم قدرت و هم رسانه ها در کنار هم با رعایت حقوق یکدیگر فعالیت می کنند و چون اقدامات هر دو طرف بصورت شفاف برای افکار عمومی منتشر می شود، قضاوت نهایی را مردم در زمان انتخابات انجام می دهند و این سیکل بهترین و موفق ترین روش اداره یک جامعه بوده و است.

عبارت بعدی این گزاره یعنی روزنامه نگار نباید سهمی در قدرت داشته باشد، اگر منظور قدرت حاکمیت یا دولت است، بله من هم قبول دارم که حریم پاک یک روزنامه نگار حرفه ای بری از هرگونه قدرت هایی از این دست است، اما من معتقدم یک روزنامه نگار اتفاقا بسیار هم باید قدرتمند باشد، طوری که وقتی یک شریک قدرت در هر مسندی، نام روزنامه نگار را بشنود، تنش بلرزد و حساب دستش بیاید.

روزنامه نگاری که زبانم لال چشمش به دست قدرت باشد، معلوم است که از هرگونه قدرت تهی خواهد بود و هیچکس از او و رسانه اش حساب نخواهد برد.  

چگونه باید مسیر خردگرایی در مطبوعات طی شود؟چه راهکارهایی برای این امر سراغ دارید؟  آیا در موقعیت کنونی با خردگرایی مطبوعاتی فاصله داریم؟

همانطور که پیشتر اشاره کردم مطبوعات در خلاء نمی توانند فعالیت کنند و به عبارت دیگر تابعی از شرایط جامعه یا تابع نسبت ظرف و مظروف هستند، به این معنی که مطبوعات در ذاتش خردگرایی است و روزنامه نگاران ذاتا افراد با خرد و پیرو عقل و درایت باید باشند تا رسانه های آنها نیز در مسیر خردگرایی حرکت کند، اما بحث اینجاست که مدیریت رسانه ها در جامعه ما دست روزنامه نگاران خردگرا نیست و قاعدتا روزنامه نگاران به رغم خردگرا بودن چندان نقشی در تعیین مسیر حرکت رسانه ها ندارند، گرچه تاثیر مثبت خود را می گذارند.

بنابراین تا زمانی که مطبوعات آزاد و مستقل از قدرت نباشند و مدیریت آنها توسط قدرت تعیین و منصوب می شود، این انتظار که آنها در مسیر خردگرایی حرکت کنند انتظار عبثی است و راهکار برگرداندن مطبوعات به ریل خردگرایی نیز استقلال قانونی آنها ازقدرت است یعنی همانطور که پیشتر اشاره کردم مطبوعات باید در کنار قدرت برای کنترل قدرت باشد نه اینکه در دل قدرت و ابزاری در دست قدرت باشد.

اینکه در موقعیت کنونی با خردگرایی مطبوعاتی فاصله داریم یا خیر، پاسخ من این است که شما باید با ذره بین بگردید کدام مطبوعه ما مدیریتش مستقل از قدرت است، غیر از مطبوعات حکومتی و دولتی و یا وابسته به نهادهای عمومی مانند شهرداری یا صدا و سیما ممکن است تعداد معدودی مطبوعه خصوصی را پیدا کنید که آنها هم حداقل از نظر اقتصادی به دولت و نهادهای حکومتی و دولتی وابسته اند.

 آیا داشتن ذوق نویسندگی برای روزنامه نگاری کفایت می کند؟ یا این که یک روزنامه نگار موفق بایستی ویژگی های دیگری را نیز در خود داشته باشد؟

داشتن ذوق نویسندگی برای روزنامه نگاری یک امر لازمی است، اما کافی نیست، حتی ما روزنامه نگارانی هم داشتیم و داریم که ذوق نویسندگی هم در ابتدا نداشتند اما با تلاش، ممارست، تکرار و پرکاری و بویژه با داشتن اراده و انگیزه قوی و البته دانش و مهارت های لازم برای روزنامه نگاری توانستند به روزنامه نگاران موفقی تبدیل بشوند.

درخصوص سایر ویژگی های لازم برای موفقیت در روزنامه نگاری همانطور که مفصل در پاسخ سئوال ۴ گفتم یک روزنامه نگار قبل از هر چیز سلامت نفس باید داشته باشد، تعصب را در هر شکلش در کارش دخالت ندهد، شجاعت معقولانه باید داشته باشد، اطلاعات و دانش عمومی بالایی داشته باشد، تخصص و مهارت های روزنامه نگاری را در تئوری و عمل بیاموزد، حداقل به یک زبان زنده بین المللی تسلط داشته باشد ومبتکر، خلاق و پیگیر باید باشد.

ذات روزنامه نگاری را در چه می بینید؟

ذات روزنامه نگاری را من در ضمیر پاک و روح بلند انسان هایی می بینم که دغدغه ای جز حفظ کرامت هم نوع خود در همه شرایط ندارند. یعنی روزنامه نگاری بوجود آمده است که یک تنه در مقابل ظلم، جهل و فساد در هرجامعه بایستد تا از کرامت انسان ها فارغ از هرگونه تفاوت های آنها دفاع کند و در این مسیر تنها سلاحش هم آگاهی بخشی است.

روزنامه نگاری چیست و ابزارهای روزنامه نگاری کدامند؟

روزنامه نگاری به مجموعه ای از فعالیت ها و اقدامات آگاهی بخشی و اطلاع رسانی از طریق رسانه ها اطلاق می شود که توسط افرادی با عنوان روزنامه نگار انجام می شود که این روزنامه نگار می تواند گزارشگر، خبرنگار، سردبیر، دبیر سرویس و غیره باشد و ابزارهای آن نیز رسانه های مکتوب یا همان مطبوعات، خبرگزاری ها و سایت های خبری، رسانه های صوتی و تصویری مانند رادیو و تلویزیون و مهم ترینش شبکه های اجتماعی در فضای مجازی است.  

 روزنامه نگاری چه تفاوتی با روزنامه داری دارد؟

تفاوت این دو را من با تفاوت مقوله تدریس با مدرسه داری یا عینی تر تفاوت معلم با مدیر مدرسه می دانم، یعنی روزنامه نگاری که در سئوال قبلی تا حدی معرفی کردم با روزنامه داری که صرفا به تاسیس و اداره یک بنگاه مطبوعاتی می پردازد بسیار متفاوت از یکدیگر هستند، گرچه می شود گفت لازم و ملزوم یکدیگر هم هستند، به این معنی که بدون بنگاه مطبوعاتی و در کل بدون رسانه، روزنامه نگاران نمی توانند مطالب خود را منتشر کنند، از آن طرف هم اگر روزنامه نگاران نباشند، رسانه ها هم تعطیل می شوند.

 آسیب های روزنامه نگاری و یا مطبوعات را در چه چیزهایی می بینید؟

پاسخ این سئوال را هم در پاسخ های سئوالات قبلی به تفصیل بیان کردم، اما در کل دوباره می توانم تاکید کنم که مطبوعات تا زمانی که مستقل، آزاد و قدرتمند نباشند، ضعیف، آسیب پذیر و متزلزل خواهند بود و به تبع آن روزنامه نگاری هم سرنوشتی بهتر از مطبوعات نخواهد داشت. گرچه ما روزنامه نگاران مستقل، آزاد اندیش، قوی و شجاع کم نداریم اما چون رسانه های ما عمدتا وابسته به قدرت هستند و معدود رسانه های نسبتا مستقل نیز با ملاحظاتی که دارند امکان نشر محصولات رسانه ای این روزنامه نگاران را ندارند، عملا روزنامه نگاری حرفه ای هم در جامعه نمود پیدا نمی کند. البته باید یادآور بشوم که شرایط در فضای مجازی متفاوت است و هم شبکه های اجتماعی به عنوان رسانه و هم فعالان در این شبکه ها به عنوان روزنامه نگار بسیار قوی و مستقل از قدرت، کارهای بزرگ و تاثیرگذاری انجام می دهند.  

ادامه دارد

www.ulkamiz.ir