سیاست و مدیریت در نگاه امام علی (رض )

پایگاه خبری اولکامیز – روح الله کلانتری؛ مسئول سازمان معلمان گلستان:

مقدمه: سیاست و تدبیر جامعه، از آنرو که از مهمترین مسائل حیاتی انسان است، همواره سر لوحه اندیشه و برنامه پیامبران ،مصلحین بزرگ،فلاسفه و اندیشمندان بوده است.پیام آوران الهی هرگز به مسیر حاکمیت عصر خویش بی تفاوت نبوده، بلکه هموا ره در جهت حل مشکلات وداشتن زندگی عزتمندانه همراه با رفاه و پیشرفت تلاش می کردند. ادیان توحیدی به خصوص دین مبین اسلام هموا ره ما را به اطاعت از خداوند و دوری از شیطان و طاغوت دعوت نموده و رسالت همه پیامبران را نیز این دو اصل می دانستند.« ولقد بعثنا فی کل امه رسولا ان اعبدو الله واجتنبوا الطاغوت»(سوره نحل/۳۶) بنابر این سرلوحه کار پیامبران، دعوت به بندگی خدا و مبارزه با طاغوت بود، و نیز اقامه قسط و عدل در سایه تعالیم الهی و کتب آسمانی است.

در ادامه خط نبوت، امام علی (ع) که به اقرار عامه مسلمین، برترین چهره تاریخ اسلام پس از پیامبر است. به درستی در زمینه زمامداری طرح و ایده نوینی را ارائه نموده است. حاکمیتی که از ریاکاری و دغل بازی های سیاست های معمولی جهان بدور بوده و از محور حق و عدل بقدر یک سر سوزنی منحرف نشده است و همواره مدافع حق و حقیقت و مظلومان بود.او می فرمود که «بخدا قسم اگر جهان را باهر آنچه در آنست به من بدهند که با گرفتن پاره ای از جو، از دهان موری ، خدا را معصیت کنم، بدین خطا تن در نخواهم داد.»در عمل نیز نشان داد که تنها به رضای خدا و خلق می اندیشد و بس. در اجرای عدالت سخت کوش بود، و درخدمت خلق و جلب رضای خالق بی قرار و در برابر دشمنان خدا و خلق قاطع، خشمگین، مصمم و سازش ناپذیر.«کونوا لظالم خصما و للمظلوم عونا»
از میان این آثار حکمت و بلاغت، یکی از نامه های او را که بحق باید جامعترین دستور برای حکومت و زمامداری، سیاست، مدیریت و ترسیم اصول اساسی حاکمیت اسلامی دانست، نامه ی او به یار وفادارش (مالک ابن حارث اشتر نخعی) است آنگاه که فرمانروائی مصر را به او سپرد، تا سر لوحه کار های دولت، حکومت و مسئول در جامعه اسلامی، بلکه کل بشریت قرار گیرد.

در این مقاله به مهمترین اصول و زمامداری جامعه در این نامه اشاره خواهد شد.

اصل اول: رضایت خدا و خلق خدا:
امام علی(ع) در این نامه به مالک و همه زمامداران تاریخ یاد آور می شود که شما بنده خدا هستید و باید بکوشید که ضمن خودسازی و کسب تقوا،خدمتگزار صالحی برای دین و امت باشید و در جهت رضایت خلق و تلاش برای رفاه، امنیت، آسایش و پیشرفت مردم باشید. تامین بودجه مورد نیاز از طریق مالیات ها، و صرف آن در جهت رفاه عمومی،جهاد و مبارزه با دشمن و دفع فتنه دشمنان خدا، عمران و آبادانی شهر ها و روستاها و نیازهای اساسی مردم از رسالت های اساسی هر حاکم و زمامداری است.

اصل دوم:انجام اعمال صالح
زمامدار و رهبر جامعه باید پس از خودسازی و جدال با نفس در جهت گسترش اعمال نیک اقدام کند.نباید غرور و تکبر آنها را از یاد خدا و انجام اعمال صالح بازدارد. رفتار دولتمردان همواره زیر نظر افکار عمومی است و باید به شکایات آنها رسیدگی کرده و در جهت حل آنها تلاش کنی.باید به جای ذخیره مال و کسب عنوان، برای روز آخرت خود به دنبال انجام عمل صالح باشید و بدانی که بزرگترین دشمن انسان هوای نفس است. ریشه همه بد بختی های انسان همان نفس اماره است. همان که پیامبر فرمود:« حب الدنیا راس کل خطیئه»

اصل سوم: رابطه انسانی و اخلاقی با مردم:                                                                             امام در این نامه تاکید دارد که رابطه دولت و ملت باید بر اساس مهر و لطف باشد، نه رابطه ظالم و مظلوم. مخالفت ها و شورش ملت ها ناشی از دیکتاتوری حاکمان و زمامداران است و حاکم صالح باید پایگاه مردمی خود با ارتباط عاطفی و محبت آمیز با مردم حفظ کند.بزرگترین سرمایه هر جامعه ای مردمان آن هستند و حاکمان باید به همه آحاد جامعه نظر یکسانی داشته باشند(با رعایت شروطی که برای غیر مسلمان در دولت اسلامی مقرر شده است.) از نظرامام علی (ع) انسانها دردفاع از حقوق شان با هم برابرند و حاکم باید به حقوق همه توجه نماید. حاکم اسلامی باید از لغزش های مردم گذشت کند. انسا ن های خطا کار باید تربیت و ارشاد شوند. چون همه لغزشها از روی عمد نیست، و گاهی از روی جهالت است.حاکم باید از خشم و غضب خدا در اجحاف به مردم نگران باشد و مراقب رفتار و اعمال خود باشد.

اصل چهارم: کنترل قدرت و جلوگیری ازخودکامگی:                                                                                                                      حاکم و زمامدار جامعه باید مراقب باشد که دچار کبر و تکبر نشده و همواره به عجز و نادانی خود در مقابل عظمت خدا اعتراف داشته باشد. راه علاج روحیه قدرت طلبی و خودکامگی که بزرگترین بیماری بشری است توجه به قدرت لایزال الهی است و حاکمیت اخلاق و محبت به مردم است. رهبر و زمامدار جامعه اسلامی باید همواره زمانی را برای اندیشیدن در این مسئله برای خود معلوم کند.آنچه روح حاکم در حکومت اسلامی است، معنویت، عشق، محبت، و رابطه انسانی با مردم و عمل به وظیفه بر اساس رضایت خداست.

اصل پنجم: مسئولیت دولت:
حاکمان و زمامداران جامعه باید عدالت، انصاف و اجرای قوانین را ملاک کارهای خود قرار دهند،زیرا بی انصافی و حق کشی ظلم است،ظلم کردن برابر با محاربه با خداست و قویترین عامل نکبت و زوال نعمت است و خداوند همواره در کنار مظلوم و مقابل ظالم است. بنابر این رسالت اصلی و اساسی دولت اسلامی دفاع از حقوق مردم مظلوم و ستمدیده است. حاکم اسلامی باید به عامه مردم توجه نماید، زیرا آنها همواره حامی دولت ها بوده و از دین و ارزش های اسلامی دفاع می کنند. باید این مردم محروم را ملاک قرار داده و از آنها حمایت کرد. افراد اشراف زاده و متول همواره از دولت طلبکارند و کمتر به دولت کمک می کنند.

اصل ششم:
حاکمیت اخلاق و دوری از رذایل اخلاقی
امام علی(ع) تاکید زیادی بر حاکمیت اخلاق در جامعه دارد و به زمامداران و حاکمان جامعه سفارش می کند که مراقب افراد عیب جو و سخن چین باشد. باید در حفظ اسرار مردم و پرده پوشی برمعایب ‌پنهان و اصلاح عیوب آشکار، اقدام کرد و این حقی است که مردم بر گردن حاکمان دارند.حاکم نباید کینه کسی را در دل داشته باشد، زیرا کینه و دشمنی موجب سلب اعتماد و شکاف میان دولت و ملت خواهد گشت.

اصل هفتم:
انتخاب مشاوران امین و صالح
امام علی(ع) معتقد است که مشاوران صالح و صادق و آگاه و دلسوز از ارکان مهم هر دولت و حکومتی است، زیرا مشاوران امین و صالح نقش موثری در اصلاح حکومت دارند. مشاوران نباید بخیل، ترسو و حریص باشند، زیرا این سه خصلت انسان را به گمراهی کشانده و مشاورانی که چنین خصوصیاتی داشته باشند حکومت و حاکمان را منحرف می کنند.

اصل هشتم:
انتخاب وزیران و معاونان متعهد و متدین
امام علی(ع) تاکید دارد که در مسئولیت های مهم دولتی باید از نیروهای متعهد و متخصص و صادق استفاده کرد، زیرا این ها کارایی و شایستگی لازم را برای اداره جامعه داشته و با کمترین توقع به خدمت مشغول می شوند، اما افراد ریا کار و چاپلوس همواره عامل انحراف زمامداران و حاکمان می شوند.

اصل نهم:
پاسداری از سنت ها و پرهیز از بدعت ها
پاسداری از سنت های صالحه یکی از وظایف اساسی دولت اسلامی و دیگر مسئولان است، همانطور که جلوگیری از بدعت ها و خلاف های شرعی برای آنها یک تکلیف است.رسالت اصلی و اساسی حاکمان و زمامداران جامعه دفاع از ارزشهای انسانی و اسلامی و آثار به جامانده از پیامبران و امامان معصوم(ع) و جلوگیری از بدعت ها و خرافه ها است.

اصل دهم:
رابطه با عالمان صالح و باتقوا
امام علی(ع) تاکید دارد که حکما و علمای صالح و با تقوا مغز های متفکر و اندیشمند یک ملت اند،و حکومت صالح باید از این مغز های متفکر استفاده کرده و قوام و دوام نظام را ایجاد نماید. آن علمایی که جان و قلب و مغزشان به نور خدایی و حقیقت جویی و وارستگی روشن گشته وبا حریت و استقلال فکر، دولتمردان را به تسلیم و تبعیت از حق فرا خوانند و در صورت مشاهده انحراف بر اساس اصل مهم امر به معروف و نهی از منکر آنها را انذار نمایند.

اصل یازدهم:
ویژگیهای سپاه اسلام و وظیفه دولت در قبال آن
امام معتقد است که سپاه اسلام و نیروهای مسلح بایدمطیع خدا و رسولش و امام ودولت اسلامی بوده و از نظر اخلاق نمونه پاکدامنی،علم و بردباری، خویشتن داری،عذرپذیری و ضعیف نوازی، جوانمردی،اصیل بودن،شجاع و کریم باشد.همچنین دولت اسلامی و فرماندهان برای نیروهای مسلح باید همانند پدر، دلسوز و مهربان بوده و مشکلات آنان رارسیدگی نموده و در اصلاح آن مشکل تلاش نمایند که این کار باعث حسن خدمت، صداقت و وفاداری در میان آنان خواهد بود.

اصل دوازدهم: شرایط قضات                                                                                                      امام علی (ع) در این نامه به مالک اشتر و همه رهبران کشورهای اسلامی پیام می دهد که قاضی باید از بهترین افراد از جنبه علم،فقاهت،عقل،تجربه،تقوی و تعهد انتخاب شده و قدرت و توان اجرای احکام را داشته، و با قاطعیت عمل کند.قاضی همچنین نباید لجوج بوده و اگر اشتباهی کرد آن را بپذیرد و در کشف حقایق همه ادله را بررسی نماید. قاضی نباید طماع و دنیادوست بوده و احتیاط را در اعلام حکم مراعات کرده و کم حوصله نباشد. قاضی نباید تحت تاثیر چرب زبانی و چاپلوسی متهمان قرار گرفته و فریب و حیله افراد او را گمراه نکند.مسئولان حکومتی باید شیوه و کار قضات را تحت مراقبت و بازرسی قرار داده و از نظر مالی آنها را تامین کرده و از نظر مادی کمبود نداشته باشد.باید به شخصیت او احترام گذاشت تا دیگران او را فریب ندهند.

اصل سیزدهم:ملاک های گزینش افراد و نظارت بر کار مسئولان
امام علی(ع) معتقد است که گزینش ها نباید از روی ساده اندیشی و مسامحه کاری باشد تا افراد فریبکار و دغلباز نتوانند خود را در نظام اسلامی جا زده و به خیانت مشغول شوند. ملاک گزینش عبارتند از: اصالت خانوادگی،سوابق ریشه دار،تجربه و پختگی در کارها، حیا و شرم همراه با تقوا و نجابت، داشتن اخلاق اسلامی و حسن شهرت، پیراستگی از طمع،عقلانیت و دور اندیشی. رسالت دولت و مسئولان این است که تلاش نموده تا چنین انسان هایی را شناسایی و بر مسئولیت ها بگمارند و حوائج زندگی آنها را تامین نموده تا محتاج دیگران نشوند و عذر و بهانه ای برای تخلفات و رانت خواری نداشته باشند.

اصل چهاردهم: نظارت و بازرسی
برای اداره صحیح کشور و جلوگیری از نفوذ افراد ناصالح و هر گونه تخلف و کا رشکنی، داشتن سازمان تحقیق و بازرسی ضروری است، زیرا اگر مفسدین رخنه کنند، علاج خرابیها کاری مشکل خواهد بود. بنابراین، بر دولت و مسئولان اسلامی است که از افراد مومن، صادق و وفادار به نظام اسلامی، گروه های بازرسی و تحقیقاتی و اطلاعاتی تشکیل داده و بر اساس صداقت بدور از هر گونه غرض ورزی به مراقبت و محاسبه اعمال کارمندان گمارده شوند.

اصل پانزدهم: اخذ مالیات
امام علی (ع) معتقد است که برای عمران و آبادانی شهرها ،گرفتن مالیات ضروری است، و هیچ دولتی نمی تواند بدون آن، کشور و امور مردم را اداره کند. در پرداخت مالیات باید مصلحت پرداخت کننده و مصارف و صلاح کشور و ملت رعایت گردد. قوانین مربوط به مالیات نباید به گونه ای باشد که موجب تحمیل یا فساد جامعه و خرابی مملکت شود.همچنین در گرفتن مالیات باید وضع درآمد مردم و شرایط زندگی آنها را در نظر بگیرند. مثل آفات، کسادی ها، درآمدهای کم مزارع، صنایع و… مورد توجه قرار گرفته و ملاک قوانین خشک وخشن نباشد.مدارا با مردم و تخفیف و ارفاق نسبت به آنان در امور مالی و اقتصادی می تواند عاملی در جهت رضایت و جلب اعتماد ملت نسبت به دولت، و انگیزه پشتیبانی مردم از دولت در روزهای سخت و بحران های کشور باشد.بنابر این بر دولت اسلامی فرض است که با رعایت عدل اسلامی، مالیات ها رابگونه ای وصول کند که مردم راضی و خشنود باشند تا درروزهائی که دولت به همکاری مردم احتیاج دارد، آنها حضور فعال داشته باشند و دولت را یاری نمایند.دولت و کارگزاران اسلامی باید دندان حرص و طمع را بکنند، و از اسراف و احتکار اموال و عشق به ماندن در قدرت با هر وسیله ای، دوری گزینند، و از سرگذشت پیشینیان خود درس عبرت گرفته که مال و قدرت دنیا از راه نامشروع به کسی وفا نکرده است.

اصل شانزدهم: توجه به حقوق عامه مردم
در سخن امام علی(ع) به مالک به طبقه محروم و مستضعف به گونه ای بیان شده که در مورد دیگران چنین تعبیری بیان نشده است که این امر حاکی از مسئولیت عظیم دولت در برابر این طبقه است. زیرا این گروه هیچ وسیله دفاعی ندارند، کمتر افراد به این گروه فکر می کنند، مردمی هستند زحمت کش و محروم و فراموش شده، اینها رنج بیشتر می کشند و بهره کمتر می برند، و ظلمی که در همه دولت ها برایشان می رود، بر هیچ طبقه دیگری نمی رود، بنابر این بر دولت اسلامی است که به این قشر محروم و مستضعف رسیدگی جدی و فوری نمایند. باید کمبود زندگی آنها را از بیت المال پرداخت نمایند ونباید بگذارند که سایه فقر و فلاکت بر زندگیشان سنگینی کند.، زیرا از دولت اسلامی هیچ عذری در تضییع حقوق این طبقه پذیرفته نیست.مسئولان حکومتی باید به این طبقه توجه نموده و نگذارند عقده حقارت فقر و مسکنت، آنها را منزوی ساخته، و از اقشار دیگر جامعه جدا سازد. مسئولان باید گروهی از بهترین افراد مورد وثوق خود را مسئول رسیدگی به این قشر نموده و آنها از نزدیک زندگی آنها را مورد بررسی قرارداده و به مسئولان بالاتر گزارش کنند.

اصل هفدهم: توجه به ایتام و سالخوردگان                                                                                  امام در قسمتی دیگر از نامه به مالک ایشان را توصیه می کند که به ایتام و سالخوردگان توجه ویژه نماید. دولت باید زندگی و معاش آنها را تامین کند، زیرا در نظام اسلامی هیچکس بدون سرپرست رها نشده، و دولت و زمامداران جامعه سرپرست کسانی هستند که سرپرست ندارند.رسالت زمامداران دراین رابطه بسیا ر مهم است، گذشت و صبر می خواهد، جهاد و تلاش شبانه روزی لازم دارد. مسئولان حکومت اسلامی باید به این مسئولیت خود به خوبی عمل نمایند..

اصل هیجدهم:
حضور مسئولان در میان مردم
امام علی (ع) تاکید دارد که حاکم و زمامدار جامعه باید صدای مردم را بشنود و به درد دلها، شکایات و مشکلاتشان گوش داده و از نزدیک مشکلات آنها را مشاهده کرده و رسیدگی کنند.خضوع ،تواضع و فروتنی در برابر مردم، و نشستن با مستمندان و محرومان جامعه، نشانه بندگی و خضوع از برای خداوند تبارک و تعالی است، که حکام و زمامداران باید این حقیقت را درک کنند و نباید بر مردم فخر بفروشند. باید بدانند که مردم اصل و اساس هر نظامی هستند و مسئولان خدمتگذار آنها هستند. نباید در دیدار با مردم محدودیت های را ایجاد نمایند. لازم است تا شرایطی را فراهم کنند که مردم محروم و مستمند بتوانند بدون لکنت زبان مشکلات خود را مستقیما با مسئولان مطرح کنند.

این سخن رسول گرامی اسلام(ص) است که جامعه ای سعادتمند است که در آن جامعه حق ضعیفان از زورمندان بدون چون و چرا گرفته شود، و حاکم اسلامی باید طرفدار چنین سیاستی باشد و برای تحقق فرمان پیامبر گرامی اسلام (ص)بکوشد، باید ابهت زورمندان شکسته شود و ضعفا و محرومان جرات و… جسارت پیدا کرده و از حق خود دفاع کنند.مسئولان باید با سعه صدر و مهربانی صدای ملت را بشنوند و اگر هم نمی توانند بخشی از مشکلات آنها را حل کنند ، با زبان عذر خواهی و برخورد ملایم، دلها را بدست آورده و موجب رنجش نشوند.

اصل نوزدهم
عبادت و بندگی زمامداران
زمامداران و حاکمان اسلامی باید ارتباط خود را با خالق هستی حفظ نموده و درانجام فرائض و تکالیف شرعی پیشقدم باشند و بدون ریاکاری در ساعات مشخص به عبادت و راز و نیاز با معبود خود اهتمام بورزند و بدینوسیله شخصیت ایمانی پیدا کنند قبل از آنکه شخصیت عنوانی داشته باشند. در هنگام نماز جماعت نیز حاکم و زمامدار مسلمین باید رعایت همه ضعفا را کرده و نماز را طولانی نکند.

اصل بیستم:
عدم قطع رابطه طولانی با مردم
امام علی(ع) در فراز مهم دیگری از نامه خود این حقیقت را متذکر می شود که زمامدار مسلمین و مسئولان نظام اسلامی باید ارتباط نزدیک با مر دم داشته و این ارتباط برای مدت طولانی قطع نشود.مسئولان بابد برای حل مشکلات مردم دائما با آنها در ارتباط بوده تا بر اساس واقعیات جامعه سیاست ورزی نماید. در بیشتر مواقع ارتباط بامردم برای شناخت مشکلات و گرفتن راه حل ازآنهاست که می تواند درتحکیم رابطه دولت و ملت موثر باشد.
اصل بیست و یکم:
حاکمیت اخلاق در دولتمردان
امام علی(ع) در این نامه تاکید کرده که زمامداران جامعه باید از منت نهادن بر مردم، که مورد نهی خداوند و دلیل انحطاط اخلاقی و موجب تحقیر مردم و بی ارزش کردن کارها می شود، پرهیز نمایند. کارهای انجام شده را، بیش از آنچه هست، نباید جلوه دارد. ارائه آمارهای دروغین نوعی سفسطه، ریاکاری و خلاف گوئی است که اعتبار سخنان مسئولان و زمامداران جامعه را زیر سوال برده، و مردم را نسبت به حاکمیت بدبین می سازد. شیوه ای که دولتهای غیر قانونی و غیر الهی، در پیش گرفته و همیشه با حربه تبلیغات می خواهند مردم را با آمار و ارقام دروغ و چاپلوسی و مانورهای تبلیغاتی و خلاف واقع سرگرم کنند،نتیجه ای جز بی ثباتی و عدم اعتماد ببار نمی آورد، بنابر این حاکمیت اسلامی و زمامداران جامعه بر خلاف این شیوه ناپسند، باید بیش از آنکه می گویند عمل کرده و مردم را به آینده امیدوار سازند.وعده های حاکمیت، در زمینه اصلاحات و خدمات و بهبود اوضاع مردم، اگر با وفا عمل همراه نباشد، نه تنها موجب خشم خداوند خواهد بود و خلف وعده گناهی است بزرگ، بلکه خشم ملت را نیز به دنبال دارد، و وقتی مردم از دولتمردان وعده های تو خالی ببینند، اعتماد خود را نسبت به آنها از دست داده، و برای سخن آنان ارزش قائل نخواهند شد، و این خود بزرگترین ضربه بر پیکر دولت ونظام اسلامی است.

اصل بیست و دوم:
کنترل قدرت و مراقبت از مسئولان

امام علی(ع) در فراز دیگری از این نامه تاکید کرده که دولتمردان و وابستگانشان نباید از اموال و امکانات بیت المال که متعلق به همه مردم است، بیش از دیگران استفاده نموده و حقوق ملت را ضایع کنند.اگر انحراف و فسادی دامن گیر مسئولان شود، باید با شهامت بپذیرند و درصدد علاج و اصلاح برآیند و در صورت محرز شدن آن انحراف و فساد با قاطعیت با آن برخورد کنند. غرورها،خشم ها،و خودکامگی ها که ناشی از قدرت حاکمان است، آنان را به ورطه هلاکت خواهد کشاند،و بر صاحبان ثروت است که بر این صفات و خصال نامطلوب، تسلط داشته و زمام عقل خویش را به دست توسن هوای نفس نسپارند، که جز ندامت و، حقارت و عقوبت چیزی بدست نخواهد آمد.حلم و حوصله و تسلط بر نفس از ضروریات اخلاقی دولتمردان است که باید برای تحقق آن ریاضت و تعبد را پیشه خود سازند، و در این ایام ماه مبارک رمضان که ماه خودسازی و ماه مبارزه با نفس است به یاد مرگ و قیامت بوده و بدانند که همه ما در محضر عدل الهی باید پاسخگوی اعمال خود باشیم.
اصل بیست و سوم:
شرایط معاهده صلح با دشمن
امام علی(ع) در قسمتی از نامه خود به مالک و به همه مدیران و رهبران آینده جهان سفارش می کند که اگر دشمن صلحی را پیشنهاد کرد رو مکن ،و اگر این صلح همراه با عزت اسلام و شرافت مسلمین باشد و بر اساس مصلحت دین و ملت منعقد گردد؛آرامش روحی دولت و ملت ونیروهای رزمنده را همراه با امنیت کشور ، در پی خواهد داشت.در برابر دشمن باید هوشیار بوده و قرار داد صلح و حسن ظن های بیجا، نباید زمینه را برای توطئه و تهاجم دشمن فراهم سازد.امام تاکید می کند که به قراردادها و تفاهم نامه ی دولت با دشمن، که بر اساس مصلحت صورت گرفته، باید وفادار بود، که پیمان شکنی، گرچه با دشمن باشد، بسیار ناپسند است، در این پیمانها، نباید شیوه دیپلماسی و دغلکاری بکار گرفته شود، زیرا اسلام با صداقت و اخلاص و حسن عمل گسترش یافته و بیگانگان باید از مسلمین آراستکی و صداقت را مشاهده کنند، تا جذب اسلام شوند، صداقت و حسن عمل، در برابر دشمن، گرچه زیان هایی را احتمالا ببار خواهد آورد، ولی از آنجا که محور حق است و هدف رضای خدا و خلق خداست، سرانجام به سود مسلمین خواهد شد.
تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.
منبع : نهج البلاغه، نامه ۵۳, نامه امام علی(ع)
به مالک اشتر نخعی

WWW.ULKAMIZ.IR