اندیشه های فقیه انسان محور

پایگاه خبری اولکامیز – روح الله کلانتری: مسئول سازمان معلمان گلستان: آیت ا… العظمی منتظری از شخصیت های ارزشمندی است که در طول عمر پر برکتش خدمات فراوانی به دین و اسلام و تشیع نمود. یکی از ویژگی های منحصر به فرد ایشان نگاه به مردم و کرامت ذاتی انسان است. در اندیشه سیاسی او مردم رکن اساسی در مقبولیت حکومت هم در شکل گیری و هم در تداوم ایفا می کنند.

ایشان معتقد بودند که پذیرش ولایت فقیه منوط به رضایت مردم است و اگر مردم این ولایت را نپذیرند کسی چنین ولایتی ندارد،بنابراین پذیرش فقیه با مردم است. در عمل نیز بر اساس این اندیشه رفتار می کردند ارتباط های که با مردم داشتند و گفتگو های مستقیمی که دراین رابطه با حاکمان و رهبران جامعه داشته و خواسته ها و مطالبات مردم را منعکس می کردند نشان می دهد که ایشان به نقش مردم در حکومت توجه ویژه ای دارد.

مورد دیگری که در اندیشه های این فقیه عالیقدر وجود داشت این امر بود که طبق آیه شریفه ( ولا تجسسوا) (۱)حکومت حق دخالت در امور شخصی مردم را ندارد و نباید در امور شخصی مردم تجسس کرد و به شدت مسئولان را از این کار برحذر می داشت.وی همچنین اعتقاد داشت که باید در حکومت اسلامی رضایت مردم را جلب کرد و اگر بین مردم و حاکمیت اختلافی ایجاد شود آثار مخربی در جامعه داشته و جامعه دچار بحران می شود.

زمانی که حاکمیت مورد رضایت مردم نباشد و مردم به شیوه حکمرانی اعتراض و انتقادی داشته باشند حکومت نیز برای برخورد با مردم از قوه قهریه و زور و خشونت استفاده کرده و همین عامل جدایی بیشتر مردم از حکومت شده و به دین و قرآن هم آسیب وارد می شود.

از ویژگی های برجسته دیگر ایشان که در اواخر عمر شریفشان نمود و ظهور بیشتری پیدا کرده بود نگاهشان به پدیده حقوق بشر بود. در نگاه ایشان انسان کرامت ذاتی دارد( ولقد کرمنا بنی آدم) (۲) و بر همین اساس باید انسان را گرامی داشت و هیچگاه نباید کرامت انسان مورد خدشه قرار گیرد. هیج کس حق ندارد به دیگری تهمت و بهتان بزند و مومن و کافر هم ندارد.

ایشان معتقد است که آیه صراحت دارد که انسان در پیشگاه خداوند منان کرامت دارد و به خاطر همین کرامت ذاتی است که مورد سجده ملائکه  قرار می گیرد. ما در نامه امام علی (ع) به مالک اشتر در نهج البلاغه هم این مورد را مشاهده می کنیم. امام در این مورد به مالک می گوید:« اما اخ لک فی الدین،او نظیر لک فی الخلق» (۳) این هایی  که در جامعه زندگی می کنند یا برادر دینی تو هستند یا مثل تو انسان هستند و باید با این افراد با انصاف رفتار کنی. امام تاکید دارد و به مالک هشدار می دهد که نباید با مردم مثل حیوان درنده ای که به جان موجودات دیگر می افتند رفتار کنی. باید محبت و رأفت خود را برای همه بندگان در نظر داشته باشی و همه در نزد تو یکسان باشد.اینگونه نیست که حکومت و ایران به تعبیر برخی ها فقط برای حزب اللهی ها باشد.

از نظر امام علی (ع) و این فقیه عالیقدر باید کرامت همه انسان ها را نگه داشت و همه را در حکومت سهیم کرد. ایشان معتقدند که این کرامت برای کفار و مشرکین هم هست و ما نمی توانیم و نباید به آنها ناسزا بگوییم.

در قرآن کریم می خوانیم که « ولا تسبو الذین یدعون من دون الله فسیبوالله  عدوا بغیر علم»(۴) یعنی شما حق ندارید حتی به مشرکان دشنام بدهید که آنها هم متقابلاً به شما دشنام می دهند و بنابر این وظیفه دارید که حرمت همه انسان ها را نگه دارید.

بنابر این ایشان اعتقاد داشت که در حقوق اجتماعی و بنیادین، همه انسان ها صرف نظر از درجه ایمان و تقوی خود برابرند و داشتن ایمان دلیل بر امتیاز گرفتن بیشتر نمی شود.این حقوق شامل همه حقوق از جمله حق حیات،حق معیشت و زندگی سالم،حق آزادی اندیشه و بیان،حق امنیت اجتماعی، حق مسکن و حتی حق تغییر عقیده را شامل شده و اساسا این جزء حقوق فطری انسان هاست و ربطی به حکومت ها و قوانین موجود ندارد.این امور جزء بدیهیات عقلی است و دیدگاه شریعت نیز به آنها ارشادی است.

آیت ا… منتظری اولین فقیهی در عالم تشیع است که رساله ای مستقل و مستدل در باب حقوق انسان نگاشت و در درس فقه استدلالی خویش موضوع حقوق انسان را مطرح نمود.اعتقاد به طهارت ذاتی غیر مسلمانان،تاکید بر دادگری و احسان نسبت به کافرانی که در جنگ با مسلمانان نیستند،تاکید بر لزوم رعایت حقوق شهروندی پیروان همه ادیان و فرق،حتی بهائیان، پافشاری بر آزادی بیان و همزیستی اندیشه ها،دفاع از حقوق مخالفان مذهبی و سیاسی در جامعه اسلامی، به رسمیت شناختن حق انسان در تعیین سرنوشت سیاسی و مشروط دانستن مشروعیت حکومت به رضایت اکثریت مردم در هر دو مرحله تاسیس حکومت و استمرار آن، تاکید بر امنیت فردی شهروندان و عدم تعرض به حقوق خصوصی آنان از ناحیه حاکمیت،اصالت بخشیدن به صلح حتی با دشمنان و مجاز ندانستن هتک کرامت انسانی در مجازات های اسلامی تنها بخشی از اعتقادات این فقیه مجاهد و مدافع حقوق انسان است.(۵)ایشان تمام قد در کنارمردم ایستاد و از حقوق و منافع آنها دفاع کرد .

ضرورت تشکیل حزب و فریضه امر به معروف و نهی از منکر

آیت ا… منتظری به عنوان فقیهی نو اندیش در مورد گسترش فریضه امر به معروف و نهی از منکر معتقد بود که باید احزاب در جامعه حضوری فعال داشته باشند و به همین دلیل احزاب را از باب مقدمه واجب واجب می دانست.(۶) ایشان با علم به اینکه در هر زمان باید متناسب با رشد فکری جامعه و نیازهای آن زمان مسائل اساسی دین را برای جامعه تبیین کردکتابی را با عنوان اسلام دین فطرت منتشر کرده که مجموعه ای از مسائل اعتقادی،اخلاقی و خلاصه ای از احکام برای عموم مردم است و بخشی ازآن به امر به معروف و نهی از منکر اشاره کرده و معتقد بوده که یکی از مهمترین دستورات سیاسی، اجتماعی اسلام مر بوط به امر به معروف و نهی از منکر است.

مفاد این حکم عظیم الهی پذیرش مسئولیت اجتماعی از سوی همه مسلمانان است و تک تک افراد در برابر رفتار دیگران باید احساس وظیفه کنند.در حقیقت نقش تربیتی جامعه و مسئولیت آن به گونه ای است که همه افراد جامعه موظف به ایفای نقش اجتماعی خود می شوند تا رفتارهای صحیح و پسندیده ،تبدیل به روندی عمومی گردد و رفتارهای ناپسند با واکنش منفی افراد جامعه روبرو شود.(۷)

ایشان در مورد شرایط امر به معروف و نهی از منکر مطالبی را بیان نموده و در مورد شرایط تاثیر امر به معروف و نهی از منکر می فرمایند:«اگر شرایط اجتماعی به گونه ای باشد که امر به معروف و نهی از منکر،موجبات عناد و لجاجت دیگران را فراهم کند و یا اصولاً شرایط و لوازم تاثیر به هر دلیل فراهم نباشد به گونه ای که گفتن و نگفتن هیچ تاثیری نداشته باشد و با خطرجانی و ضرر عمده ای که زندگی افراد را مختل کند در پی داشته باشد، لزوم حکم منتفی می گردد و در بعضی موارد مثل عناد و لجاج شدن،عدم امر به معروف و نهی از منکر لازم می شود.»(۸)

ایشان همچنان اعتقاد دارند که گروه های سیاسی، احزاب ،جمعیت های صنفی ،فرهنگی و رسانه های عمومی همچون نشریات و مطبوعات و رسانه های صوتی و تصویری باید در این زمینه وارد صحنه شوند.آیت ا… منتظری اعتقاد داشتند که بزرگترین ثمره گسترش این مسئولیت اجتماعی حضور و مشارکت مستمر همه مسلمانان در سرنوشت اجتماعی خویش است که مانع از سوء استفاده قدرتمندان و قانون شکنی متجاوزان به حدود قانونی می شود.(۹) 

ایشان همچنان اعتقاد داشتند:«امر به معروف و نهی از منکر به معنای رسمیت بخشیدن به ناظران منتقد است، و علی رغم توصیه های مکرر شرع و عقل معمولا افراد مختلف از این مسئولیت بزرگ شانه خالی  می کنند و در هر زمان فقط عده ای از مسلمانان به صورت جدی به این کار عظیم می پردازند.»(۱۰)

این فقیه نواندیش و انسان محوردر طول حیات با برکت خود برای ایجاد قسط و عدل و گسترش آزادی،حرمت انسان و معرفی اسلام رحمانی از هیج تلاشی فروگذار نکرد و در حقیقت فدای عدالت و آزادی شد
منابع:

۱- قران مجید: سوره حجرات/۱۰ ۲- قران مجید: سوره اسرا/۲۷ ۳- نهج البلاغه: نامه ۵۳ ۴- قران مجید: سوره انعام/۱۰۸ ۵- مقاله فقیه انسان محور، محمد حسین موحدی ساوجی،نشریه چشم انداز شماره ۱۴۲،ص۶۸و مقاله رضایت مردم شرط بقای مشروعیت حکومت،ابوالفضل موسویان،ص ۵۹ ۶- حسینعلی منتظری،حکومت دینی و حقوق انسان،انتشارات ارغوان دانش،۱۳۸۷،ص۶۹۱. ۷- روح الله کلانتری،نگاهی نو به فریضه امر به معروف و نهی از منکر،انتشارات مقسم،۱۳۹۶,ص۴۴ ۸- همان،ص۴۵ ۹- همان،ص۴۴ ۱۰- همان،ص۴۴

www.ulkamiz.ir